Sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl
W zachodnich społeczeństwach pewne głosy są zazwyczaj marginalizowane albo wykluczane z kulturotwórczego dyskursu (Blacksin, 2022). Jak zauważa Foucault (1980), to, co uznaje się za uzasadnioną wiedzę, jest nierozerwalnie powiązane z władzą. Głosy, które nie mają dostępu do władzy kulturowej, są w znacznym stopniu wykluczane z dominującego dyskursu. Ważne punkty widzenia są podporządkowane potrzebom i interesom tych, którzy mają władzę. Ta podporządkowana wiedza istnieje poza albo na peryferiach dominującego dyskursu.
Celem niniejszego artykułu jest ukazanie takiego właśnie podporządkowanego punktu widzenia mającego kluczowe znaczenie dla wielu ludzi na całym świecie, a mianowicie perspektywy ludzi wierzących, których prawo do wolności religijnej jest naruszane. Dawanie głosu podporządkowanym sposobom widzenia świata odgrywa kluczową rolę w tworzeniu bardziej sprawiedliwego społeczeństwa. Ujawnianie doświadczeń wynikających z podporządkowania podważa monopol na wiedzę wyrażony w dominującym dyskursie, tworząc tym samym intelektualną przestrzeń do pracy na rzecz kultury charakteryzującej się szacunkiem i brakiem wykluczenia.
Dominacja sekularyzmu na Zachodzie
W Stanach Zjednoczonych i innych zachodnich krajach dominującym światopoglądem jest sekularyzm (Smith, 2003). Może on być definiowany jako światopogląd zorientowany na świat materialny i doczesny (Dictionary.com, 2021; Merriam-Webster, 2021). Jako taki, sekularny model rozumienia rzeczywistości różni się od światopoglądu duchowego lub transcendentnego podzielanego przez chrześcijan i innych ludzi wierzących, którzy postrzegają rzeczywistość przez inny pryzmat (Hodge i in., 2009).
Chociaż istnieje wiele różnych form władzy, ostateczna i prawdziwa władza może być rozumiana jako umiejętność tworzenia i definiowania rzeczywistości (Sue, 2010). Na Zachodzie postrzeganie rzeczywistości jest kształtowane przez to, co uczeni nazywają „nową klasą” (Gouldner, 1979; Ranz i Allassad Alhuzail, 2021) lub postindustrialnym sektorem wiedzy (Hunter, 1991). Sektor ten składa się ze specjalistów pracujących w zawodach, które wybiórczo konstruują, produkują lub wytwarzają wiedzę, w tym na przykład pracowników elitarnych wydziałów uniwersyteckich, administracji szkolnictwa wyższego, zarządu korporacyjnego, agencji reklamowych, organów rządowych i nadzorujących, mediów informacyjnych, branży filmowej oraz telewizji. W zachodnich społeczeństwach ta specjalistyczna elita zazwyczaj tworzy oraz nadzoruje dyskurs.
Jedną z cech charakterystycznych tej strukturalnie zróżnicowanej i względnie autonomicznej warstwy społecznej jest przewaga światopoglądu sekularnego (Gouldner, 1979; Hunter, 1991; Smith, 2003). Świeckie wartości powiązane z tym światopoglądem są zatem w sposób nieunikniony osadzone w społecznie skonstruowanych narracjach stworzonych przez pracowników sektora wiedzy. Świeckie założenia dotyczące natury rzeczywistości – na przykład które sprawy powinny być brane pod uwagę lub ignorowane, które grupy są atrakcyjne lub nieatrakcyjne – są wplatane w społeczną narrację na najbardziej elementarnym poziomie (Martin 2007). Ludzie opierają się tej narracji, formułując heurystyczne kryteria rozumienia i interpretowania swoich życiowych doświadczeń (Baker i Smith, 2015; Smith, 2014).
Ze względu na wszechobecność sekularyzmu w zachodnim dyskursie często trudno przychodzi ludziom z Zachodu uznanie tego, że stanowi on jedynie jeden ze społecznie skonstruowanych sposobów rozumienia rzeczywistości. Systemy wartości, które zajmują centrum kulturalne, są – z definicji – zazwyczaj trudne do rozpoznania (Torino, 2015). Dominujące systemy wartości są postrzegane przez członków mainstreamowej kultury jako normatywne. Uważa się w sposób dorozumiany, że reprezentują one zaakceptowane i zdroworozsądkowe postrzeganie świata, które powinno być uznane przez wszystkich ludzi. Jednorodność poznawcza – wyrażona w programach telewizyjnych, mediach informacyjnych, popularnej muzyce, edukacji itd. – funkcjonuje, aby przekonać ludzi do konkretnego światopoglądu, równocześnie ograniczając zrozumienie innych punktów widzenia.
Wszechobecność sekularyzmu na szczycie hierarchii władzy zazwyczaj sprowadza inne podejścia metafizyczne do roli podporządkowanej (Foucault, 1980). Co ważne, ów proces nie musi być intencjonalny. Podporządkowanie alternatywnych form wiedzy stanowi raczej produkt poznawczej hegemonii w definiującym rzeczywistość sektorze wiedzy. Osoby w kulturowym centrum nie zdają sobie sprawy, że w sposób domyślny wykluczają alternatywne punkty widzenia, ponieważ postrzegają jedynie swoje rozumienie świata jako rozsądne i zasadne (Nord, 2010). Jednak oprócz pochodzącego z europejskiego oświecenia sekularyzmu istnieje również wiele innych domniemanych modeli rozumienia świata i zasobów wiedzy.
Tak naprawdę w Stanach Zjednoczonych i innych zachodnich krajach mieszka wielu chrześcijan i innych ludzi wierzących (Richards i Bergin, 2014). Ponadto teiści stanowią większość w wielu krajach rozwijających się (Pew Research Center, 2020). Ponieważ ludzie ci są często usytuowani poza centrami władzy kulturowej, ich sposób widzenia świata jest zazwyczaj podporządkowywany interesom tych, którzy mają władzę.
Lekceważone prawo człowieka
Na Zachodzie prawo do wolności religijnej jest coraz bardziej marginalizowane (Marshall, 2008; 2021). Parafrazując Foucault (1980), wiedza dotycząca naruszeń wolności religijnej jest w dominującym dyskursie podporządkowywana, ponieważ nie odzwierciedla świeckich interesów osób posiadających władzę. Wykładowcy akademiccy, programy telewizyjne, kanały informacyjne i inne wymiary sektora wiedzy poświęcają mało uwagi naruszeniom wolności religijnej, czy to na arenie międzynarodowej, czy krajowej.
Ów niedostatek uwagi poświęconej wolności religijnej przyczynił się do wzrostu nietolerancji religijnej na całym świecie (Alton i in., 2019). W 2019 r. Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych wyraziło poważne obawy w odniesieniu do ciągłych aktów przemocy i nietolerancji skierowanej wobec osób wierzących i ich wspólnot na całym świecie. Rezolucja zwraca uwagę na to, że wzrasta zarówno liczba, jak i intensywność tych aktów.
Z innej perspektywy prezentuje zjawisko raport Pew Research Center, które od ponad dekady śledzi trendy w nękaniu grup religijnych. Liczba krajów i terytoriów, w których grupy religijne doświadczyły prześladowania – czy to ze strony grup społecznych, czy też rządu – osiągnęła najwyższy notowany poziom. Z przeanalizowanych 198 krajów, w 190 wystąpiły akty prześladowań religijnych z rąk grup społecznych lub rządowych urzędników.
Względnie nowatorska metoda, stosowana przez rządy, by ograniczyć wolność religijną obywateli, zakłada zastosowanie nowych zdobyczy technologii (Pew Research Center, 2021). Chodzi między innymi o kamery monitoringu, oprogramowanie rozpoznawania twarzy i dane biometryczne, które są używane do monitorowania i ograniczania grup religijnych. Na przykład w Iranie rząd według doniesień rozpoczął cyberataki przeciwko muzułmańskim sufitom i innym mniejszościom religijnym, aby wejść w posiadanie ich prywatnych danych. W Pakistanie muzułmanin został skazany na 5 lat więzienia przez sąd zajmujący się cyberprzestępstwami za zamieszczanie w Internecie treści o wczesnym przywódcy islamu powiązanym z prorokiem Mahometem.
Szczególnie niepokojącym przejawem tych nowych tendencji jest stosowanie przez Chiny zaawansowanej technologii do zbudowania systemu „zaufania społecznego” (Stark, 2021). Chiński rząd zainwestował mnóstwo pieniędzy w sztuczną inteligencję i dąży do bycia światowym liderem z rozwijaniu technologii nadzoru, które państwa mogą używać do monitorowania działań swoich obywateli. Działania nieaprobowane przez rząd obniżają liczbę punktów zaufania społecznego, którą posiada jednostka. Zmniejszająca się ilość punktów powiązana jest z coraz surowszymi sankcjami.
Obecnie Chiny korzystają z zaawansowanej technologii nadzoru, aby monitorować kościoły, meczety, synagogi oraz inne zgromadzenia religijne. Program rozpoznawania twarzy jest stosowany do monitorowania i zbierania danych biometrycznych na temat muzułmańskich Ujgurów, chrześcijan oraz innych znajdujących się w niełasce grup (Pew Research Center, 2021). Ponadto zbiera się próbki DNA, mapuje je i włącza do internetowych baz danych, które obliczają liczbę punktów zaufania społecznego danej jednostki. Angażowanie się w niemonitorowaną działalność religijną może obniżyć liczbę punktów zaufania społecznego, co z kolei może skutkować różnymi karami obejmującymi nawet uwięzienie lub „zniknięcie” danego obywatela (Chow, 2020).
Naruszanie praw w krajach zachodnich
Należy jasno powiedzieć, że naruszenia wolności religijnej nie ograniczają się do krajów rozwijających się, ale występują również w krajach zachodnich (Pew Research Center, 2021). Oczywiście intensywność prześladowań jest tam mniejsza niż w innych częściach świata. Niemniej zachodnie kraje nie są odporne na globalne trendy. Mimo iż poziom społecznej wrogości skierowanej wobec osób wierzących był przez ostatnie dziesięciolecie względnie stały, wzrósł poziom rządowych ograniczeń.
W Stanach Zjednoczonych podejmowano wiele wysiłków, aby wypchnąć chrześcijan i innych ludzi wierzących ze sfery publicznej (Kanpol i Poplin, 2017). Na przykład rząd wielokrotnie próbował przymuszać Małe Siostry Ubogich – wspólnotę katolickich sióstr zakonnych – do naruszania swoich przekonań religijnych poprzez nakazywanie zapewniania żyjącym w celibacie siostrom dostępu do antykoncepcji (Ford, 2016). Zakonnice uważają, że wpieranie jakiejkolwiek procedury kończącej życie ludzkie jest moralnie nieakceptowalne. Pogląd ten jest uzasadniony w nauczaniu chrześcijańskim, które afirmuje nienaruszalność życia ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci. Właśnie to nauczanie stanowi dla sióstr filozoficzny fundament do poświęcania swojego życia służbie zubożałym osobom starszym.
Dane dotyczące przestępstw z nienawiści dostarczają interesującego spojrzenia na poziom społecznej wrogości w Stanach Zjednoczonych. W stanie Nowy Jork – w skład którego wchodzi największe miasto w USA, tj. Nowy Jork – ponad połowa wszystkich przestępstw wynikających z nienawiści skierowana jest przeciwko osobom wierzącym (Green, 2020). Większość z tych incydentów dotyczyło żydów, a szczególnie żydów ortodoksyjnych ze względu na ich kulturowo charakterystyczny system wartości.
W kanadyjskiej prowincji Quebec rząd zakazał pracownikom sektora publicznego ostentacyjnego noszenia symboli religijnych (Béland i in., 2021). Na przykład zakazano żydom noszenia jarmułki, muzułmanom noszenia chusty na głowę, a chrześcijanom noszenia krzyża (Amarasingam i in., 2021). Dla wielu ludzi te elementy ubioru są wymogiem ich wiary lub przejawem ich osobistej duchowości. Należy zauważyć, że Quebec – największa prowincja w Kanadzie – jest również jedną z najbardziej zsekularyzowanych prowincji w kraju. Innymi słowy, względnie niewielu ludzi wierzących mieszka w Quebecu. Rządzący eliminują kilka pozostałych przejawów różnorodności religijnej wśród nauczycieli i innych pracowników sektora publicznego, skutecznie ugruntowując sekularyzm jako jedyny dopuszczalny światopogląd. Polityka ta stanowi podręcznikowy przykład tego, jak zachodnie rządy angażują się w dyskryminację ludzi wierzących przy jednoczesnym uprzywilejowywaniu sekularyzmu. (Hodge, 2009).
Stopień, w jakim wolność religijna jest naruszana w krajach zachodnich, jest niski w porównaniu z wieloma innymi regionami na świecie. Chociaż zdarza się, że w krajach zachodnich ludzi giną ze względu na swoją wiarę, to tego typu morderstwa są stosunkowo rzadkie (Hodge i Boddie, 2021). Bardziej powszechne są mniej jawne formy dyskryminacji, takie jak niezatrudnianie chrześcijan na kluczowych stanowiskach w sektorze wiedzy (Yancey, 2011) czy też różne formy ukrytego uprzedzenia, mającego służyć marginalizowaniu chrześcijan (Rios i in., 2015), muzułmanów (Aidenberger i Doehne, 2021) i innych ludzi wierzących (Wright i in., 2013). Chociaż powszechność i intensywność dyskryminacji religijnej mogą się różnić w poszczególnych krajach, wszystkie naruszenia są szkodliwe dla tych, którzy ich doświadczają. Dlatego tak ważne są starania, by stworzyć pokojowe społeczeństwa, które szanują różnorodność religijną i wolność religijną na całym świecie.
prof. David R. Hodge
Uniwersytet Stanu Arizona, USA
Bibliografia
UWAGA: Oryginalny tekst został skrócony. Pełna treść znajduje się pod poniższym linkiem.
