Sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl
Spis treści
W niniejszym haśle przedstawiono prawne, filozoficzne oraz kulturowe aspekty pojęcia „wolność akademicka”. Zarysowano kontekst historyczny, co pozwoliło zlokalizować okresy, w których występowały napięcia między społecznością akademicką a państwem w odniesieniu do wolności akademickiej. Wskazano na możliwe ograniczenia tej wolności, podkreślono jej szczególny związek z prawem szkół wyższych do autonomii oraz omówiono jej pozycję w kolizji z innymi prawami.
Wolność akademicka należy do grupy praw i wolności podstawowych gwarantowanych przez art. 13 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (2000 / C 364/01) i konstytucje wielu państw, w których pojawia się w postaci wolności badań naukowych i wolności nauczania. Wolność akademicka jest prawem obronnym, które chroni działalność naukową i tą w zakresie nauczania przed ingerencją państwa i innych władz np. władz uczelni i wydziału, zapewniając poszczególnym badaczom i nauczycielom akademickim chronioną autonomiczną przestrzeń[1].
wolność akademicka, wolność badań naukowych, wolność nauczania, prawo podstawowe, prawo obronne, proporcjonalność
Wolność akademicka ma kluczowe znaczenie dla idei szkolnictwa wyższego. Należy do grupy praw i wolności podstawowych. W konstytucjach wielu państw występuje jako wolność badań naukowych i wolność nauczania. Wolność akademicka jest prawem obronnym, które chroni działalność naukową i tą w zakresie nauczania przed ingerencją państwa i innych władz np. władz uczelni i wydziału. Wolność akademicka w kolizji z prawem do prywatności i prawem wspólnoty wyznaniowej do samostanowienia okazuje się prawem słabym. Wolność akademicka jest silnym prawem, gdy koliduje z prawem uczelni do autonomii, co wynika z faktu, że głównym celem autonomii uczelni jest ochrona wolności akademickiej.
W literaturze podkreśla się trudności ze skonstruowaniem uniwersalistycznej i powszechnie akceptowanej definicji pojęcia „wolność akademicka”. Nie jest ona również zdefiniowana przez ustawodawcę w postaci tzw. definicji legalnej (zawartej w przepisie aktu prawnego). Podpisana również przez Polskę, Rekomendacja Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury w sprawie statusu nauczycieli akademickich z 11 listopada 1997 r. wskazuje, iż wolność akademicka oznacza nieskrępowaną swobodę nauczania i dyskusji bez ograniczeń doktrynalnych, swobodę prowadzenia badań oraz upowszechniania i publikowania ich wyników, prawo do swobodnego wypowiadania opinii na temat systemu lub placówki, w której pracują, prawo nie podlegania cenzurze instytucjonalnej oraz prawo do swobodnego uczestnictwa w działaniach organizacji zawodowych lub akademickich organizacji przedstawicielskich.
Wolność akademicka należy do grupy praw i wolności podstawowych, to znaczy takich, które zostały uznane za wymagające wysokiego stopnia ochrony przed ingerencją władzy państwowej i stąd zostały zawarte w konstytucji. Wolność to brak przeszkód dla możliwych wyborów i działań[2]. Zgodnie z filozoficzną koncepcją wolności Isaiah’a Berlin’a wolność negatywna definiowana jest jako „wolność od” zewnętrznych ingerencji. Jako wolność negatywna, wolność akademicka oznacza wolność od działań władzy państwowej. Aby wyegzekwować wolność negatywną, nauczyciel akademicki czy też naukowiec po prostu nalega, aby organy władzy państwowej nie działały w sposób naruszający jego wolność. Istotą wolności akademickiej jest zatem brak ingerencji państwa w nauczanie akademickie i prowadzenie badań naukowych a także w proces publikowania wyników badań. W literaturze i w orzecznictwie sądów konstytucyjnych niektórych państw zwraca się uwagę na potrzebę ochrony wolności akademickiej również przed ingerencją ze strony władz uczelni lub wydziału, innych naukowców, studentów i korporacji. Wskazuje się, że aspektem wolności akademickiej jest ochrona wykładów przed zakłócaniem ich przez studentów i osoby trzecie[3]. Wolność akademicka jako wolność pozytywna to wolność „do” swobodnego doboru treści nauczania, metod dydaktycznych oraz formy weryfikacji efektów kształcenia a także wyboru tematu badań naukowych, metod ich prowadzenia oraz możliwości ogłaszania wyników tych badań w wybranej formie i dowolnym wydawnictwie. Wolność akademicka jako wolność negatywna oznacza zatem możliwość, podczas gdy wolność pozytywna odnosi się do rzeczywistej samorealizacji.
Zgodnie z filozoficzną koncepcją praw podstawowych rozwijaną m.in. przez Roberta Alexy’ego[4] wolność akademicka jest wolnością do tego, aby państwo:
W literaturze wskazuje się, iż nie należy utożsamiać wolności akademickiej z prawem człowieka. To ostatnie wynika bowiem z przyrodzonej godności osoby ludzkiej i ma wymiar moralny.
Wolność akademicka jest powiązana z prawem szkół wyższych do autonomii. W literaturze i orzecznictwie konstytucyjnym wskazuje się, że autonomia szkół wyższych ma na celu stworzenie tym instytucjom warunków do optymalnej realizacji ich zadań w zakresie badań naukowych i nauczania. Prawo szkół wyższych do autonomii i wolość akademicka to dwa różne prawa. Wolność akademicka jest odpowiedzią na społeczny wkład nauczycieli akademickich i naukowców. Stąd też w wielu państwach jest to wolność każdego naukowca, nauczyciela akademickiego i studenta. W Polsce podmiotem wolności akademickiej jest każdy człowiek. Natomiast podmiotem prawa szkół wyższych do autonomii są organy uczelni[5].
Z perspektywy kulturowej wskazuje się, iż wolność akademicka jest rozumiana jako konkretne praktyki uniwersyteckie zagnieżdżone w określonych środowiskach relacyjnych. W związku z tym praktyki w zakresie wolności akademickiej różnią się na całym świecie, w zależności od różnic w kulturach politycznych i edukacyjnych oraz relacjach państwo-uniwersytet. Wskazuje się, iż koncepcja wolności akademickiej jest złożona i powinna być analizowana w szerszym kontekście instytucjonalnym.
Z perspektywy historycznej należy zauważyć, że gwarancje „wolności nauki i nauczania” pojawiły się w pierwszej w niepodległej Polsce ustawie z 13 lipca 1920 r. o szkołach akademickich (art. 6). Zostały następnie powtórzone w postanowieniach Konstytucji z 17 marca 1921 r. (art. 117), w przepisach ustawy z 15 marca 1933 r. o szkołach akademickich (art. 1 ust. 1), a także w postanowieniach Ustawy Konstytucyjnej z 23 kwietnia 1935 r. (art. 81 ust. 2).
W okresie realnego socjalizmu, który nastał po II wojnie światowej znacznie ograniczono wolność akademicką. Wolność badań naukowych gwarantował wprawdzie dekret z 28 października 1947 r. (art. 1 ust. 1), jednakże został on zastąpiony przepisami ustawy z 15 grudnia 1951 r. o szkolnictwie wyższym i pracownikach nauki, w której ta gwarancja się już nie pojawiła. Wolność badań naukowych nie pojawiła się również w katalogu praw podstawowych wymienionych w Konstytucji uchwalonej 22 lipca 1952 r. Wprowadzono natomiast obowiązek prowadzenia badań naukowych w określonym kierunku. Założono, że nauka ma być oparta na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej — nauki w służbie narodu (art. 63), co prowadziło do wniosku, że badaczom nie wolno wyjść poza interesy narodu ustalane niezależnie od uczelni[6]. Przepisy ustawy z 5 listopada 1958 r. o szkolnictwie wyższym ograniczyły wolność akademicką, stwierdzały bowiem, że szkoły wyższe aktywnie uczestniczą w budowie i umacnianiu socjalizmu przez – prowadzenie twórczych badań naukowych (art. 1). Nowelą ustawy z 1968 r. wprowadzono obowiązek pracy ideowo-wychowawczej oraz prowadzenia badań naukowych w ścisłym związku z potrzebami życia i perspektywami rozwoju kraju (art. 1). Ideologiczne odesłania w przepisach zniknęły wraz z ustawą z 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym. Przywrócono wówczas gwarancję wolności nauki (art. 2 ust. 3).
Uchwalona po przywróceniu demokracji ustawa z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym stwierdzała, iż szkoły wyższe są organizowane i działają na zasadzie wolności badań naukowych, wolności twórczości artystycznej i wolności nauczania (art. 2 ust. 1). Wolność badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, a także wolność nauczania, uzyskały przymiot prawa podstawowego wraz z uchwaleniem Konstytucji z 7 kwietnia 1997 r. (art. 73). Gwarancje te zostały powtórzone w ustawach z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (art. 4 ust. 2) oraz z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (art. 3 ust. 1).
Konstytucyjne i ustawowe gwarancje wolności akademickiej w Polsce zostały bardzo wysoko ocenione w badaniu porównawczym dotyczącym poziomu wolności akademickiej w Europie, wyżej niż gwarancje w Austrii, Danii, Estonii, Niemczech, Włoszech, Łotwie, Litwie, Luksemburgu, Holandii, Słowacji i Wielkiej Brytanii[7].
Wolność akademicka jest normatywnie uregulowana zarówno na płaszczyźnie krajowej, jak i międzynarodowej. Jeśli chodzi o polski porządek prawny, podstawowe znaczenie mają postanowienia art. 73 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. zgodnie, z którym każdemu zapewnia się wolność badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, a także wolność nauczania. Konstytucja gwarantuje również prawa i wolności, z którymi wolność akademicka jest związana, a mianowicie wolność wypowiedzi (art. 54), autonomię szkół wyższych (art. 70 ust. 5), prawo dostępu do informacji publicznej (art. 61) oraz prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska (art. 74 ust. 3). Konstytucja określa możliwe pole ograniczenia korzystania z wolności akademickiej w art. 31 ust. 3: może ono być nałożone tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie dla ochrony jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, lub w celu ochrony środowiska naturalnego, zdrowia lub moralności publicznej lub wolności i praw innych osób. Ograniczenia takie nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Jeśli chodzi o regulacje międzynarodowe, podstawowym źródłem norm z zakresu ochrony wolności akademickiej jest art. 13 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej: Sztuka i badania naukowe są wolne od ograniczeń. Wolność akademicka jest szanowana.
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce w zakresie wolności akademickiej, wskazuje po pierwsze, iż tworzenie optymalnych warunków dla realizacji tej wolności jest obowiązkiem władzy publicznej (w Preambule). Po drugie wolność nauczania, badań naukowych i ogłaszania ich wyników wraz z wolnością twórczości artystycznej oraz autonomią uczelni są podstawą systemu szkolnictwa wyższego i nauki (art. 3 ust. 1). Po trzecie, ustawa określa, iż zapewnianie w uczelni poszanowania tych wolności należy do zadań rektora (art. 23 ust. 2 pkt 2a).
Trybunał Konstytucyjny interpretuje istotę wolności badań naukowych jako swobodę wyboru przedmiotu badań, metody badawczej oraz sposobu prezentacji (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 kwietnia 2012 r. sygn. akt SK 30/10, pkt III.2.1). Wskazuje na związek wolności badań naukowych ze swobodą dostępu do wszelkich informacji, które mogą być potrzebne do badań. Wolność nauczania utożsamia ze swobodą systematycznego przekazywania wiedzy innym osobom[8].
Trybunał Konstytucyjny wskazał na trzy ważne aspekty wolności akademickiej. Po pierwsze, wolność akademicka chroni jednostkę i inne podmioty prawa przed nieuzasadnioną ingerencją ze strony państwa w przedmiot i metody badań naukowych oraz w treść i metody nauczania (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lutego 2006 r. sygn. akt SK 45/04, pkt III.8). Po drugie, Trybunał Konstytucyjny podkreślił szczególny związek między wolnością akademicką a autonomią uczelni: autonomia szkół wyższych ma na celu stworzenie tym instytucjom warunków dla optymalnej realizacji ich zadań w zakresie prowadzenia badań naukowych oraz nauczania (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lutego 2006 r. sygn. akt SK 45/04, pkt III.8). Po trzecie, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wolność akademicka może być ograniczona w poszczególnych przejawach jej realizacji ze względu na prawa i wolności innych osób (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 listopada 2008 r. sygn. akt K 5/08, pkt V.4.1 i V.5.2.4).
Z uwagi na to, że wolność akademicka w Polsce przysługuje każdemu i nie musi być związana ze środowiskiem akademickim czy też naukowym (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 kwietnia 2009 r. sygn. akt K 27/07, pkt III.4.4 i III. 4.2), prawo chroni przed nadmiernym wchodzeniem w sferę innych konstytucyjnie chronionych praw i wolności, w szczególności prawa do prywatności. Na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu dokumenty zgromadzone przez Instytut Pamięci Narodowej udostępnia się w celu prowadzenia badań naukowych na pisemny wniosek zawierający m.in. rekomendację pracownika naukowego uprawnionego do prowadzenia badań naukowych w dyscyplinach nauk humanistycznych, społecznych, gospodarki lub prawa – w przypadku osób niebędących takimi pracownikami (art. 36). Wymóg ten nie jest klasyfikowany jako ograniczenie wolności akademickiej, ponieważ chroni prywatność osób, których archiwa dotyczą (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 listopada 2008 r. sygn. akt K 5/08). Trybunał Konstytucyjny wyraźnie wskazał, iż uprawianie nauki nie może być przykrywką do działań naruszających prawa i wolności innych osób, np. naruszających ich godność, prywatność czy wolność sumienia i wyznania (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 listopada 2008 r. sygn. akt K 5/08, pkt III.5.2.4).
Wolność akademicka służy rozpoznaniu prawdy, stąd też ingerencja władz publicznych w przypadku tzw. kłamstwa oświęcimskiego nie jest uważana za naruszenie wolności akademickiej[9]. Szczególne przywiązanie do prawdy historycznej przejawia się w uchwaleniu przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Zgodnie z art. 55 tej ustawy publiczne zaprzeczanie zbrodniom nazistowskim, komunistycznym, członków ukraińskich formacji kolaborujących z Trzecią Rzeszą Niemiecką, publiczne zaprzeczanie innym przestępstwom stanowiącym zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne, a także zaprzeczanie represjom z motywów politycznych, i działalności organów bezpieczeństwa państw, o których mowa w art. 1 pkt 1 b i c wyżej wymienionej ustawy, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 3.
W wymiarze praktycznym wolność akademicka sprowadza się, po pierwsze do tego, że państwo nie może opracowywać programów nauczania kierując się jakimikolwiek dyrektywami filozoficznymi, estetycznymi, politycznymi, ideologicznymi bądź religijnymi. Po drugie, nauczyciele akademiccy i naukowcy nie mogą być ukarani za polityczne, religijne światopoglądowe lub filozoficzne przekonania. Nie muszą zatem reprezentować poglądów preferowanych przez władze instytucji, w której pracują[10]. Po trzecie, naukowcy i nauczyciele akademiccy nie mogą zostać ukarani za wyrażanie opinii na temat systemu lub placówki, w której pracują. Po czwarte, nie można zabronić członkom społeczności akademickiej uczestnictwa w działaniach organizacji zawodowych lub akademickich organizacji przedstawicielskich.
W literaturze przedmiotu i orzecznictwie konstytucyjnym państw europejskich zwraca się uwagę, iż realizacja wolności akademickiej nie zwalnia od przestrzegania konstytucji i ustaw. Wolność akademicka nie stanowi podstawy do wyprowadzania przez pracowników uczelni i instytucji naukowych jakichkolwiek roszczeń dotyczących ich awansu zawodowego i statusu materialnego. Wolność akademicka nie jest wolnością do nauczania niezależnie od kryteriów organizacyjnych ustalonych przez władze jednostki organizacyjnej uczelni. A ingerencja w tą wolność jest uzasadniona również wówczas, gdy jej celem jest zapewnienie jakości nauczania.
W praktyce może zdarzyć się sytuacja, w której korzystający z wolności akademickiej narusza prawa innej osoby, takie jak na przykład prawo do prywatności. Może również zdarzyć się sytuacja, w której władze uczelni czy też wydziału realizując swoje prawo do autonomii ograniczają wolność akademicką członka społeczności akademickiej. Sytuację tą nazywamy kolizją zasad. Kolizję zasad rozstrzygają sądy konstytucyjne i trybunały międzynarodowe stosując procedurę zwaną zasadą proporcjonalności. Służy ona do określenia, czy ograniczenie prawa zagwarantowanego w konstytucji jest uzasadnione. Proporcjonalność jest zatem narzędziem obrony praw przed ograniczeniami. Wymusza bowiem zbalansowanie przez sąd konstytucyjny każdego z praw podstawowych i ustalenie, czy realizacja celu przez jedno z praw uzasadnia ograniczenie drugiego prawa. Wolność akademicka w kolizji z prawem do prywatności i prawem wspólnoty wyznaniowej do samostanowienia okazuje się prawem słabym. Wolność akademicka jest silnym prawem, gdy koliduje z prawem uczelni do autonomii, co wynika z faktu, że głównym celem autonomii uczelni jest ochrona wolności akademickiej.
Trybunał Konstytucyjny w Polsce nie miał sposobności orzekania w sprawie kolizji wolności akademickiej z prawem wspólnoty wyznaniowej do samostanowienia. Taką sposobność miał natomiast Federalny Trybunał Konstytucyjny Niemiec w 2008 r. Wskazał on dwa powody, na podstawie których można uzasadnić ograniczenie wolności akademickiej. Pierwszy dotyczy prawa wspólnoty wyznaniowej do samostanowienia, natomiast drugi - potrzeby umożliwienia wydziałowi teologicznemu wypełniania obowiązków dydaktycznych i naukowych. Federalny Trybunał Konstytucyjny Niemiec uznał, że jeśli państwo decyduje się na nauczanie teologii na swoich uniwersytetach, jako naukowego studium wiary związanej z określonym wyznaniem, musi wziąć pod uwagę prawo wspólnoty wyznaniowej do samostanowienia. Z tego powodu Trybunał uznał, że stanowisko wykładowcy na wydziale teologicznym może wymagać określonego wyznania religijnego. Wykładowca wydziału teologicznego, który publicznie kwestionuje wiarę, nie zapewnia odpowiednich warunków realizacji kształcenia duchownych i nauczycieli katechezy w uczelni prowadzonej przez wspólnotę religijną.
Akty prawne
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r. (Dz.U. z 1921 r. Nr 44 poz. 267)
Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. z 1935 r. Nr 30 poz. 227)
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. z 1952 r. Nr 33 poz. 232)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483)
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (2016/C 202/02)
Ustawa z 13 lipca 1920 r. o szkołach akademickich (Dz.U. z 1920 r. Nr 72 poz. 494)
Ustawa z dnia 15 marca 1933 r. o szkołach akademickich (Dz.U. z 1933 r. Nr 29 poz. 247)
Dekret z dnia 28 października 1947 r. o organizacji nauki i szkolnictwa wyższego (Dz.U. z 1947 r. Nr 66 poz. 415)
Ustawa z dnia 15 grudnia 1951 r. o szkolnictwie wyższym i pracownikach nauki (Dz.U. z 1952 r. Nr 6 poz. 38)
Ustawa z dnia 5 listopada 1958 r. o szkołach wyższych (Dz.U. z 1958 r. Nr 68 poz. 336)
Ustawa z dnia 20 grudnia 1968 r. o zmianie ustawy o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 1968 r. Nr 46 poz. 334)
Ustawa z dnia 4 maja 1982 roku o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 1982 r. Nr 14 poz. 113).
Ustawa z dnia 12 września 1990 roku o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 1990 r. Nr 65 poz. 385)
Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 1998 r. Nr 155 poz. 1016)
Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2018 r. poz. 1668)
Orzecznictwo
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lutego 2006 r. sygn. akt SK 45/04.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 listopada 2008 r. sygn. akt K 5/08
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 kwietnia 2009 roku, sygn. akt K 27/07.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 kwietnia 2012 r. sygn. akt SK 30/10
Wyrok Federalnego Trybunału Konstytucyjnego Niemiec, Beschluss vom 28. Oktober 1 BvR 462/06
Literatura
Alexy R., Teoria praw podstawowych, tłum. Kwiatkowska B., Zajadło J., Warszawa 2010.
Berlin I., Introduction, [w:] Liberty. Incorporating four essays on liberty, red. Henry Hardy, Oxford 2004 [1969], s. 3-54.
Garlicki L., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2001.
Jarosz-Żukowska S., Żukowski Ł., Wolność badań naukowych i nauczania, [w:] Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym, red. M. Jabłoński, Wrocław 2014, s. 709–740.
Karran T., Academic freedom in Europe: a preliminary comparative analysis. “Higher Education Policy” 2007, tom 20, s. 289−313.
Melosik Z., Wolność akademicka. Konteksty i rekonstrukcje, „Rocznik Lubuski” 2015, tom 41 z. 2, s. 13-27.
Sobczak J., Wolność badań naukowych — standardy europejskie i rzeczywistość polska, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2007, z. 2.
Stachowiak-Kudła M., Academic freedom as a source of rights’ violations: a European perspective, „Higher Education” 2021, tom 82 z. 5, s.1031-1048.
Stachowiak-Kudła M., Westa S., Santos Botelho C., Bartha I., Academic freedom as a defensive right, „Hague Journal on the Rule of Law” 2023, z. 15, s. 161–190.
Monika Stachowiak-Kudła – doktor nauk prawnych w zakresie prawa, magister historii. Członek Europejskiego Stowarzyszenia Prawa i Ekonomii. Adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego (w latach 2012 – 2018). Adiunkt na Wydziale Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej (w latach 2018 – 2021). Ekspert formalno-prawny Polskiej Komisji Akredytacyjnej oraz sekretarz Zespołu Nauk Technicznych (w latach 2005 – 2012). Autorka lub współautorka publikacji naukowych w uznanych czasopismach o zasięgu międzynarodowym, przede wszystkim z zakresu prawa szkolnictwa wyższego, prawa konstytucyjnego oraz ekonomicznej analizy prawa. Prowadzi badania naukowe z zakresu wolności akademickiej i socjologicznych aspektów podejmowania decyzji przez sędziów.
[1] M. Stachowiak-Kudła, S. Westa, C. Santos Botelho, I. Bartha, Academic freedom as a defensive right, “Hague Journal on the Rule of Law” 2023, z. 15, s. 161–190.
[2] I. Berlin, Introduction, [w:] Liberty. Incorporating four essays on liberty, red. Henry Hardy, Oxford 2004 [1969], s. 32.
[3] Zobacz na przykład orzeczenie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego Niemiec, Beschluss vom 07. Oktober 1980 – BVerfGE 55, 37–71.
[4] Zobacz na przykład R. Alexy, Teoria praw podstawowych, tłum. B. Kwiatkowska, J. Zajadło, Warszawa 2010.
[5] M. Stachowiak-Kudła, Academic freedom as a source of rights’ violations: a European perspective. “Higher Education” 2021, tom 82 z. 5, s. 1031-1048.
[6] Sobczak J., Wolność badań naukowych — standardy europejskie i rzeczywistość polska, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2007, z. 2, s. 57.
[7] T. Karran, Academic freedom in Europe: a preliminary comparative analysis. “Higher Education Policy” 2007, tom 20, s. 289−313.
[8] S. Jarosz-Żukowska, Ł. Żukowski, Wolność badań naukowych i nauczania, [w:] Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym, red. M. Jabłoński, Wrocław 2014, s. 723.
[9] L. Garlicki, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2001.
[10] Z. Melosik, Wolność akademicka. Konteksty i rekonstrukcje, „Rocznik Lubuski” 2015, tom 41, z. 2, s. 13-14.
