Sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl
Spis treści
Prawo osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych do zwolnienia od pracy czy nauki w dniu ich święta religijnego niebędącego dniem wolnym od pracy nie jest ukształtowane jednolicie. Obowiązek pracodawcy do zwolnienia pracownika od wykonywania pracy w dniu jego święta religijnego, analogicznie organu szkoły czy uczelni w stosunku do uczniów i studentów, może wynikać między innymi z ustawy o dniach wolnych od pracy, ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, Kodeksu pracy, czy wreszcie z przepisów szczególnych, których przykładem są regulacje gwarantujące swobodę kultu publicznego zamieszczone w indywidualnych ustawach wyznaniowych (ustawach o stosunku państwa polskiego do danej wspólnoty religijnej). Przepisy te umożliwiają uzyskanie zwolnienia od pracy czy nauki w dni lub części dni, które dla wyznawców poszczególnych religii mają charakter świąteczny. Dotyczy to zarówno najważniejszych świąt religijnych danego kościoła lub innego związku wyznaniowego, niebędących w Polsce dniami wolnymi od pracy, jak również dni świątecznych przypadających w ramach każdego tygodnia w innym dniu niż niedziela.
Święta religijne, dni wolne od pracy i nauki, kościoły i inne związki wyznaniowe, kult publiczny, prawo do odpoczynku
Człowiek posiadający określone przekonania religijne, zazwyczaj stara się postępować wedle tych przekonań. Jeśli zaś przynależy do jakieś wspólnoty religijnej, to przeważnie stosuje się do zasad wynikających z doktryny przyjmowanej przez tę wspólnotę. Doktryna ta zwykle wskazuje określone praktyki religijne: obowiązkowe bądź zalecane. Wykonywanie praktyk religijnych może być zatem działaniem polegającym na:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (dalej: KonstRP)[2] w art. 53 ust. 2 zapewnia każdemu wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Przepis ten wzorowany jest na art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności[3], który gwarantuje każdemu prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.
Oba przytoczone akty prawne nie zawierają w swej treści pojęcia „praktyki religijne”, lecz pojęcie szersze - „praktykowanie”. Z kolei w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (dalej: u.g.w.s.w.)[4] w art. 2 pkt 8 użyto wprawdzie pojęcia „praktyki religijne”[5], ale w wąskim znaczeniu, odnosząc go zasadniczo wyłącznie do prawa wytwarzania i nabywania przedmiotów potrzebnych do celów praktyk religijnych. Intencją ustawodawcy nie było jednak zdefiniowanie w tym artykule poszczególnych pojęć używanych w ustawie (czyli stworzenie tzw. słowniczka), lecz w miarę zrozumiałe i dokładne wskazanie przykładów korzystania z wolności religijnej. Stąd stanowi on egzemplifikację (otwarty katalog) uprawnień wynikających z prawa do wolności sumienia i wyznania. Wymieniono w nim: kult, praktyki religijne oraz przestrzeganie reguł religijnych[6].
Należy zauważyć, że wolność praktyk religijnych obejmuje także czynności religijne rzadko spotykane, bądź wręcz nieznane w Polsce, w tym niepopularne z punktu widzenia społecznej większości czy zaskakujące dla postronnego obserwatora[7]. Jak słusznie podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 16 lutego 1999 r. (SK 11/98) „wolność religii jest ujmowana w normie konstytucyjnej bardzo szeroko, obejmuje bowiem wszelkie religie i przynależność do wszelkich związków wyznaniowych, a zatem nie jest ona ograniczona do uczestnictwa we wspólnotach religijnych tworzących formalną, wyodrębnioną strukturę organizacyjną i zarejestrowanych w stosownych rejestrach prowadzonych przez władzę publiczną” (III,3)[8].
Jednym z przejawów wykonywania praktyk religijnych jest obchodzenie świąt religijnych. Zgodnie z przepisem art. 2 pkt 2 u.g.w.s.w. każdy zgodnie z zasadami swojego wyznania może uczestniczyć w czynnościach i obrzędach religijnych oraz wypełniać obowiązki religijne i obchodzić święta religijne. Kościoły i inne związki wyznaniowe mogą zaś wypełniając funkcje religijne organizować i publicznie sprawować kult (art. 19 ust. 2 pkt 2). Przy czym korzystanie przez kościoły i inne związki wyznaniowe ze swobody działania odbywa się zgodnie z ogólnie obowiązującymi przepisami, chyba że ustawy stanowią inaczej (art. 27 ust. 2). A ponadto działalność kościołów i innych związków wyznaniowych nie może naruszać przepisów ogólnie obowiązujących ustaw chroniących bezpieczeństwo publiczne, porządek, zdrowie lub moralność publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób (art. 27 ust. 1). Również uzewnętrznianie indywidualnie lub zbiorowo swojej religii lub przekonań przez osoby fizyczne może podlegać ograniczeniom ustawowym koniecznym do ochrony bezpieczeństwa publicznego, porządku, zdrowia lub moralności publicznej albo podstawowych praw i wolności innych osób (art. 3 ust. 1). Należy zauważyć, że wśród przesłanek pozwalających ograniczyć osobom fizycznym uzewnętrznianie swojej religii lub przekonań ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nie wymienia działań naruszających władzę rodzicielską. Takie ograniczenie jak już wspomniałem dotyczy jednak działalności kościołów i innych związków wyznaniowych. Niemniej niezależnie od wskazanych przyczyn korzystanie z wolności sumienia i wyznania nie może prowadzić do uchylania się od wykonywania obowiązków publicznych nałożonych przez ustawy (art. 3 ust. 2).
Prawo do wypoczynku zostało uregulowane zarówno w KonstRP, jak również w Kodeksie pracy[9] (dalej: k.p.). Zgodnie z art. 66 ust. 2 KonstRP pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa. Z kolei przepis art. 14 k.p. stanowi, że pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. Tym samym pod pojęciem prawa do wypoczynku należy rozumieć zarówno regulacje prawne dotyczące urlopu wypoczynkowego, jak również dobowych i tygodniowych norm czasu pracy oraz odpoczynku, jaki przysługuje pracownikowi w niedziele i święta. Dniami wolnymi od pracy zgodnie z przepisem art. 1519 k.p. są niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy. Jednocześnie w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy[10] (dalej: u.d.w.p.), ustawodawca w art. 1 pkt 1 wskazał ustawowo wolne dni świąteczne.
Pracownik nie może skutecznie zrzec się prawa do odpoczynku zagwarantowanego w art. 132 § 1 i art. 133 § 1 k.p. Zachodzi bowiem bliska analogia między prawem do odpoczynku a prawem do urlopu, którego pracownik też nie może się zrzec (art. 152 § 2 k.p.). Obie instytucje służą ochronie zdrowia pracownika i jego bezpieczeństwa[11]. W orzecznictwie najpierw zwracano uwagę, że praca bez nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego jest oczywistym zagrożeniem dla dobra osobistego pracownika w postaci zdrowia[12], aktualnie zaś przyjmuje się, że prawo pracownika do odpoczynku może być uznane za dobro osobiste, odrębne od zdrowia oraz prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy[13]. W konsekwencji niezapewnienie pracownikowi dobowego lub tygodniowego odpoczynku od pracy stanowi naruszenie dóbr osobistych zatrudnionego. W takim przypadku pracodawca powinien liczyć się z obowiązkiem zapłacenia zadośćuczynienia pieniężnego tytułem naruszenia dóbr osobistych w postaci prawa do odpoczynku[14].
Natomiast inny cel przyświecał prawodawcy przy stanowieniu regulacji art. 2 pkt 2 u.g.w.s.w., na mocy którego jednostka korzystając z wolności sumienia i wyznania może zgodnie z zasadami swojego wyznania uczestniczyć w czynnościach i obrzędach religijnych oraz wypełniać obowiązki religijne i obchodzić święta religijne. Przy czym osoby należące do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii (art. 42 ust. 1 tejże ustawy). Jeszcze wyraźniej cel ten podkreślono w indywidualnych ustawach wyznaniowych uchwalonych w latach 1989-1997, zamieszczając odpowiednie przepisy o prawie obchodzenia świąt religijnych w rozdziale zatytułowanym „Kult publiczny” (ustawy o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego oraz do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego), „Działalność gmin żydowskich” (ustawa o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich) „Działalność Kościoła” (pozostałe ustawy indywidualne). Oznacza to, że regulacje te maja na celu nie tyle zapewnianie pracownikowi prawa do wypoczynku, ile możliwość sprawowania przez dany kościół lub inny związek wyznaniowy jego misji, zagwarantowanie pracownikom, którzy są również wiernymi, możliwości uczestniczenia w obrzędach religijnych i wypełnianie ich obowiązków wynikających z prawa wewnętrznego (kanonicznego) danej wspólnoty religijnej (np. wykonywanie obowiązku święcenia dni świętych czy powstrzymywania się od pracy w te dni). Artur Mezglewski stwierdza wprost, że „W celu zapewnienia wiernym udziału w sprawowaniu kultu publicznego, ustawodawstwo wyznaniowe zawiera odpowiednie przepisy dotyczące świąt religijnych”[15].
Zgodnie z rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 listopada 1924 r. o dniach świątecznych[16] dniami tymi w Polsce były:
Rozporządzenie to utraciło moc prawną z dniem 19 stycznia 1951 r. na mocy art. 2 u.d.w.p. Ustawa ta wprowadziła zarazem nowy katalog dni świątecznych, w którym znalazły się nowe święta państwowe – 1 maja i 22 lipca i z którego usunięto równocześnie święto Trzeciego Maja i cztery święta katolickie: Wniebowstąpienie Pańskie (święto ruchome), Świętych Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca), Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny (8 grudnia), Oczyszczenie Najświętszej Maryi Panny (2 lutego). Po tych zmianach dniami wolnymi od pracy były:
Z dniem 24 listopada 1960 r. na mocy ustawy z dnia 16 listopada 1960 r. o zmianie ustawy o dniach wolnych od pracy[17] zlikwidowano kolejne dwa święta katolickie jako dni wolne od pracy, a mianowicie 6 stycznia – Trzech Króli i 15 sierpnia - Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Kolejne zmiany wprowadzono zgodnie z przepisem art. 74 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[18] przywracając święto w dniu 15 sierpnia, czyli Wniebowzięcie Najświętszej Matyi Panny i wprowadzając nowe święto w dniu 11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości. Z dniem 28 kwietnia 1990 r. zniesiono Narodowe Święto Odrodzenia Polski (22 lipca)[19] i przywrócono Święto Narodowe Trzeciego Maja[20]. Wreszcie na mocy ustawy z dnia 24 września 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw[21] przywrócono święto Trzech Króli (6 stycznia).
Ta ostania nowelizacja dokonała także zmian w art. 17 ust. 1 ustawy o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego. Rozszerzeniu uległ zawarty w tym przepisie katalog świąt katolickich. Są nimi niedziele i następujące święta, będące zarazem dniami wolnymi od pracy:
Należy zauważyć, że zmiana ta spowodowała niezgodność tego wykazu z wykazem dni świątecznych zawartym w art. 9 ust. 1 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisanym w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r.[22] Ponadto należy uznać, że z przyczyn proceduralnych wprowadzona zmiana jest niezgodna z art. 9 KonstRP w związku z art. 9 ust. 1 i 2 i art. 27 Konkordatu, ponieważ poszerzyła ona katalog świąt związanych z religią katolicką bez stosownego uzgodnienia ze Stolicą Apostolską. Treść nowelizowanych przepisów nie została również poddana przez Radę Ministrów żadnym uzgodnieniom z Konferencją Episkopatu Polski, co zgodnie z art. 17 ust. 2 ustawy o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego powinno mieć miejsce[23]. Wreszcie wypada się zgodzić również z twierdzeniem B. Rakoczego, że „Przy ustalaniu katalogu świąt katolickich prawodawcy polskiemu przyświecała nie tylko intencja zapewnienia wiernym udziału w nabożeństwach, ale także tradycyjne pojmowanie owych świąt. Katalog świąt katolickich odpowiada nie tylko wymogom prawa kanonicznego, ale także tradycji polskiej”[24].
W art. 42 ust. 1 u.g.w.s.w. gwarantuje osobom należącym do kościołów i innych związków wyznaniowych możliwość uzyskania na ich prośbę zwolnienia od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia świąt religijnych, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii. Mimo tak sformułowanego brzmienia przepisu nie ulega wątpliwości, że uzyskanie dnia wolnego jest prawem przysługującym członkom poszczególnych wspólnot religijnych. Przepisy u.g.w.s.w. i rozporządzenia doń wykonawczego[25] nie wskazują na charakter uprawnienia pracownika do zwolnienia od pracy (ucznia czy studenta do zwolnienia od nauki) w celu obchodzenia świąt religijnych. W szczególności wskazane akty prawne nie stanowią czy pracodawca (organ szkoły czy uczelni) ma obowiązek zwolnić pracownika (ucznia czy studenta) od pracy (nauki) na czas konieczny na celebrowanie świąt. Zarówno u.g.w.s.w., jak i rozporządzenie posługują się określeniami „na własną prośbę” czy „prośba o udzielenie zwolnienia”. I znów pomimo użycia takich zwrotów uznać należy, iż pracownik (uczeń czy student) ma prawo domagać się udzielenia zwolnienia od pracy (nauki). Jednak jego realizację pracodawca może uzależnić od odpracowania czasu zwolnienia, na co wskazuje zwrot „pod warunkiem”[26] i to bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w godzinach nadliczbowych (art. 42 ust. 3 tejże ustawy). Pracodawca nie jest zatem zobligowany do nałożenia na pracownika obowiązku odpracowania tegoż zwolnienia – należy traktować to jako uprawnienie. Nieudzielenie na prawidłowo złożony wniosek pracownika zwolnienia od pracy na czas niezbędny do obchodzenia świąt zgodnie z wymogami wyznawanej religii stanowi naruszenie zakazu dyskryminacji pracowników ze względu na przekonania religijne (art. 113 k.p.). Warto też zauważyć, iż w ustawie o stosunku państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego odmiennie uregulowano tę kwestię. Osobom należącym do tego Kościoła, na czas świąt, prawo do zwolnień od pracy przysługuje bez zachowania prawa do wynagrodzenia. Pracodawca nie może domagać się w tym przypadku odpracowania czasu zwolnienia. Ponadto trzeba wskazać, że analogiczny obowiązek (wyrównania zaległości dydaktycznych) nałożono na uczniów czy studentów, a jego sposób ma określić szkoła czy uczelnia udzielając zwolnienia (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).
Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nie precyzuje formy, w jakiej pracownik (uczeń czy student) powinien złożyć wniosek, może być to zatem dowolna forma - w tym ustna. Jednak dla celów dowodowych przyjąć należy, iż winna to być forma pisemna[27]. Równocześnie podkreślić trzeba, iż obowiązek udzielenia pracownikowi (uczniowi czy studentowi) dnia wolnego ciąży na pracodawcy (szkole, bądź uczelni) jedynie w przypadku, gdy pracownik (uczeń czy student) złożył wniosek w terminie. Jeżeli jednak pracownik (uczeń czy student) terminowi uchybi, udzielenie zwolnienia pozostaje całkowicie w gestii pracodawcy (organu szkoły czy uczelni)[28].
Inaczej kształtuje się kwestia potrzeby celebrowania świąt, które przypadają regularnie raz w tygodniu w innym dniu niż niedziela. Sytuacja taka występuje m.in. w przypadku wiernych Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego (sobota jako święto adwentystyczne trwające od piątkowego zachodu słońca do zachodu słońca w sobotę), wyznawców judaizmu (szabat trwający od piątkowego zachodu słońca do zachodu słońca w sobotę), islamu (piątek). W takim przypadku, stosownie do § 1 ust. 2 rozporządzenia w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy, pracodawca na wniosek pracownika ustala dla niego indywidualny rozkład czasu pracy. Z brzmienia przepisu wynika, że ustalenie indywidualnego rozkładu czasu pracy jest obowiązkiem pracodawcy i, co za tym idzie, w sytuacji gdy pracownik taki wniosek złoży, pracodawca jest nim związany[29].
Warto podkreślić, iż informacje dotyczące przekonań religijnych należą, zgodnie z art. 9 ust. 1 RODO[30] do katalogu szczególnych kategorii danych (tzw. danych wrażliwych)[31]. Dane takie nie mogą być przetwarzane. Wprawdzie przepisy art. 9 ust. 2 lit a-j RODO przewidują wyjątki od zakazu przetwarzania szczególnych kategorii danych osobowych – o ile przewiduje to prawo Unii lub prawo państwa członkowskiego i podlega to odpowiednim zabezpieczeniom chroniącym dane osobowe i inne prawa podstawowe. Niemniej pracodawca albo organ szkoły czy uczelni nie może żądać od pracownika albo ucznia czy studenta oświadczenia o wyznawanej religii czy o przynależności do określonego kościoła lub innego związku wyznaniowego. Takiego uprawnienia nie daje bowiem tym podmiotom ani wskazane przepisy RODO, ani przepis art. 42 u.g.w.s.w. Wystarczającą podstawą do udzielenia pracownikowi zwolnienia od pracy (uczniowi czy studentowi od nauki) w celu obchodzenia świąt religijnych jest wniosek osoby uprawnionej[32].
Ani przepisy ustawy, ani doktryna prawa nie rozstrzygają czy prawo to przysługuje wyłącznie wiernym kościołów i innych związków wyznaniowych, których sytuacja prawna została uregulowana w formie odrębnej ustawy (tzw. indywidulanej ustawy wyznaniowej), czy także członkom wspólnot religijnych wpisanych do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych prowadzonego przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych. Biorąc pod uwagę normę art. 25 ust. 1 KonstRP należy uznać, że przysługuje ono osobom należącym do wspólnot religijnych o uregulowanej w Rzeczypospolitej Polskiej sytuacji prawnej bez względu na formę regulacji ich stosunków z państwem polskim.
Zgodnie z art. 1519 § 1 k.p. dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta określone w ustawie z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy. Według art. 1 u.d.w.p. dniami wolnymi od pracy są:
„1) dni niżej wymienione:
2) niedziele”.
Analizując te przepisy należy stwierdzić, że wszystkie niedziele i wyłącznie wskazane w u.d.w.p. święta są dniami wolnymi od pracy dla ogółu pracowników, uczniów i studentów w Polsce. Jako bezprzedmiotowe (superfluum) należy uznać zamieszczenie w wykazie świąt pkt 1 c - pierwszy dzień Wielkiej Nocy i pkt 1 g - pierwszy dzień Zielonych Świątek, ponieważ oba te święta zawsze przypadają w niedzielę, nie ma zatem potrzeby dodatkowego uwzględniania ich w wykazie. Terminy świąt, których data nie jest określona w przedstawionym wykazie, ustala się według kalendarza liturgicznego Kościoła katolickiego. Natomiast terminy świąt pozostałych kościołów lub innych związków wyznaniowych są często odmiennie określone w indywidualnych ustawach wyznaniowych. Należy zgodzić się z poglądem A. Mielczarka, że prezentowana w doktrynie prawa teza o dyskryminacyjnym charakterze katalogu dni wolnych od pracy (bo zasadniczo pokrywającym się ze świętami katolickimi) okazuje się całkowicie bezzasadna. Wspomniany Autor podkreśla, że: „Trudno oprzeć się wrażeniu, że u jej podstaw leżą te same czynniki, które generują zjawiska dyskryminacyjne, tzn. ignorancja (choćby niezawiniona) i stereotypy. Nawet gdyby można było założyć jej zgodność z rzeczywistością, zarzut dyskryminacji musiałby zostać skonfrontowany z właściwie rozumianym kontekstem kulturowym funkcjonowania prawa, związanym z dominacją Kościoła rzymskokatolickiego jako najliczniejszego związku wyznaniowego w Polsce. Wyrazem stereotypowej interpretacji kontekstu kulturowego jest niewątpliwie założenie: święta religijne = święta katolickie”[33]. Dlatego też „katalog dni ustawowo wolnych od pracy nie wypełnia znamion dyskryminacji, ponieważ funkcjonuje w określonym kontekście kulturowym, historycznie ukształtowanym przez chrześcijaństwo zachodnie, a żadne z wymienionych w nim świąt religijnych nie jest celebrowane wyłącznie przez Kościół rzymskokatolicki”[34].
W indywidualnych ustawach wyznaniowych w różnym zakresie uregulowano kwestie obchodzenia świąt religijnych. I tak, brak odpowiednich uregulowań w aktach prawnych z okresu II Rzeczypospolitej Polskiej czyli, rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 marca 1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchji duchownej[35], ustawie z dnia 21 kwietnia 1936 r. stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej[36] i ustawie z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej[37], a także w ustawie z dnia czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej[38]. Z kolei w ustawie z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[39] przepisy w interesującej nas materii zawarto w art. 14. Osoby należące do tego Kościoła mają prawo do obchodzenia również według kalendarza juliańskiego następujących świąt prawosławnych:
Osobom tym przysługuje zwolnienie od pracy lub nauki w tych dniach bez prawa do wynagrodzenia, jeżeli święta te nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy. Osoby niepełnoletnie mogą zaś korzystać z prawa zwolnienia od pracy lub nauki na wniosek swych rodziców lub opiekunów prawnych.
Wielki Piątek oraz Wniebowstąpienie Pańskie (święta ruchome nie będące dniami ustawowo wolnymi od pracy), to dni, w których przysługuje prawo do zwolnień od pracy i nauki osobom należącym do Kościołów: Ewangelicko-Augsburskiego (art. 14 pkt 1 i 2)[40], Ewangelicko-Metodystycznego (art. 12 ust. 1 pkt 1 i 2)[41], Ewangelicko-Reformowanego (art. 14)[42], Kościoła Zielonoświątkowego (art. 12 ust. 1 pkt 1 i 2)[43] i Kościoła Chrześcijan Baptystów (art. 11 ust. 1 pkt 1 i 2)[44]. Wiernym Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego prawo do zwolnienia przysługuje ponadto w dniu 31 października – w Święto Reformacji (art. 14 pkt 3), zaś wiernym Kościoła Zielonoświątkowego w drugi dzień Pięćdziesiątnicy (art. 12 ust. 1 pkt 3). Członkowie Kościoła Katolickiego Mariawitów mają zagwarantowane takie prawo w dniach: 2 sierpnia – Objawienie Dzieła Wielkiego Miłosierdzia i 23 sierpnia – Święto Krwi Przenajdroższej Pana Jezusa i Ofiary Mateczki (art. 9)[45], zaś Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w dniu 2 sierpnia, będącego pamiątką objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia (art. 9)[46]. Wreszcie osoby należące do gmin żydowskich mają prawo do zwolnień od pracy lub nauki na czas obejmujący następujące święta religijne, nie będące dniami ustawowo wolnymi od pracy:
Terminy tych świąt określane są według kalendarza żydowskiego (art. 11 ust. 1 i 2)[47]. Ponadto osoby te oraz wierni należący do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego[48] mają prawo do obchodzenia świąt religijnych przypadających w określonym dniu każdego tygodnia, w praktyce w dzień sobotni (szabas, sobota - święto adwentystyczne), liczony od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę. W celu umożliwienia pracownikom obchodzenia tych świąt, na prośbę pracownika, ustala się indywidualny rozkład czasu pracy. Realizacja prawa do dnia świątecznego, innego niż niedziela może być kłopotliwe, gdyż konsekwentne dążenie pracownika do jego uzyskania – z punktu widzenia pracodawcy – może obniżać jego wartość z powodu braku tak pożądanej na rynku pracy cechy, jaką jest dyspozycyjność. W wielu sytuacjach (głównie w instytucjach publicznych) zatrudnienie takiego pracownika będzie niemożliwe, szczególnie, gdy nie realizuje ona żadnych zadań w dni ustawowo wolne od pracy. W takiej sytuacji ustalenie indywidualnego czasu pracy może okazać się technicznie niemożliwe[49].
Zwolnienie od pracy lub nauki następuje na zasadach określonych w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, przez które należy rozumieć przepisy art. 42 u.g.w.s.w. i wydane na ich podstawie (art. 42 ust. 4) rozporządzenie Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy. Stanowią one, że zwolnienie od pracy lub nauki odbywa się na własną prośbę pracownika lub ucznia (studenta), następuje ono na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, osoby niepełnoletnie korzystają ze zwolnienia na wniosek swoich rodziców albo opiekunów prawnych, warunkiem zwolnienia jest odpracowanie czasu zwolnienia, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w godzinach nadliczbowych (nadrobienie zaległości dydaktycznych). Osoba uprawniona zgłasza pracodawcy wniosek o zwolnienie co najmniej 7 dni przed dniem zwolnienia. Pracodawca zawiadamia pracownika o warunkach odpracowania zwolnienia nie później niż 3 dni przed dniem zwolnienia (§ 1 ust. 1 rozporządzenia). Normy tej nie stosuje się w odniesieniu do świąt religijnych przypadających w określonym dniu każdego tygodnia (§ 1 ust. 2 rozporządzenia), czyli świąt będących odpowiednikiem wolnej od pracy niedzieli. W przypadku wyznawców judaizmu jest to szabas, trwający od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę (art. 11 ust. 3 ustawy o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich), zaś w przypadku adwentystów jest to sobota liczona od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę (art. 11 ust. 1 i 2 ustawy o stosunku państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego). W celu umożliwienia pracownikowi obchodzenia święta cotygodniowego, pracodawca, na prośbę pracownika, ustala dla niego indywidualny rozkład czasu pracy (§ 1 ust. 2 rozporządzenia; art. 11 ust. 3 ustawy o stosunku państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego). Uczeń lub student należący do grona osób uprawnionych zgłasza prośbę o udzielenie zwolnienia od nauki do szkoły (innej placówki oświatowo-wychowawczej lub opiekuńczo-wychowawczej) albo szkoły wyższej, w sposób przyjęty w szkole na początku roku szkolnego albo akademickiego lub w toku nauki, nie później jednak niż przed dniem zwolnienia (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Zwolnienie wiąże się jednak z obowiązkiem wyrównania powstałych zaległości dydaktycznych (§ 2 ust. 2 rozporządzenia; art. 11 ust. 3 ustawy o stosunku państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego). Pracodawca lub właściwy organ szkolny (uczelniany) jest obowiązany przez prawo uczynić zadość prośbie uprawnionego wnioskodawcy.
Praktycznym problemem jest wyznaczanie egzaminów lekarskich i prawniczych, a także przeprowadzanie konkursów, olimpiad i turniejów dla uczniów w sobotę (szabat, szabas) w przypadku osób należących do gmin wyznaniowych żydowskich i Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego.
W latach 2007-2012 Rzecznik Praw Obywatelskich prowadził korespondencję z Ministrem Zdrowia oraz Dyrektorem Centrum Egzaminów Medycznych w sprawie organizowania Lekarskiego Egzaminu Państwowego (dalej: LEP)[50] w innym dniu tygodnia niż sobota[51]. Mimo tego na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 maja 2008 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza dentysty[52], przepis dopuszczający organizowania dodatkowych egzaminów został skreślony. Zrezygnowano w ten sposób z możliwości zapewnienia poszanowania praw osób innego wyznania czy religii. Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich poprosił o poinformowanie o przyczynach dokonanych zmian, zwracając uwagę, że organizowanie egzaminów tylko w jednym terminie może uniemożliwić niektórym absolwentom studiów medycznych zdobycie uprawnień zawodowych. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia w piśmie z dnia 21 czerwca 2010 r. nie zgodził się z argumentacją zawartą w wystąpieniu Zastępcy Rzecznika i poinformował, że wyznaczenie LEP na sobotę nie jest podyktowane intencją naruszania wolności wyznania, lecz względami praktycznymi i koniecznością poszanowania praw i wolności wszystkich zdających, a więc również osób, które nie są wyznawcami Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego. Organizacja egzaminu wymaga bowiem zaangażowania kilkuset osób wchodzących w skład komisji egzaminacyjnej. Do LEP przystępuje zaś każdorazowo ok. 3000 zdających. Przeprowadzanie egzaminu w niedzielę mogłoby kolidować z przekonaniami religijnymi przytłaczającej większości zdających. Z kolei ustalenie terminu LEP na dzień powszedni pozostaje w kolizji z obowiązkami zawodowymi zarówno zdających, jak i członków komisji[53]. W opinii zaś Centrum Egzaminów Medycznych przystąpienie do egzaminu nie mieści się w pojęciu pracy lub nauki[54].
Analogiczna sytuacja dotyczy umożliwienia wyznawcom religii niekatolickich przystępowania do egzaminu na aplikacje korporacyjne w innym niż sobota dniu tygodnia[55]. W tym przypadku Minister Sprawiedliwości argumentował, że wyznaczenie egzaminów w innym niż sobota dniu tygodnia skutkuje nie tylko istotnymi komplikacjami w przeprowadzaniu egzaminów z uwagi na wykonywanie pracy zawodowej przez członków komisji egzaminacyjnych, ale również poważnymi utrudnieniami w przystępowaniu do nich. Ponadto dla realizacji zasadniczego celu, którym jest zapewnienie prawidłowego przygotowania i przeprowadzenia egzaminów, Minister Sprawiedliwości zobligowany jest do racjonalnego i zarazem bezstronnego wyważenia praw przysługujących wszystkim zainteresowanym i w konsekwencji podjęcia decyzji, która będąc w zgodzie z prawem, będzie jednocześnie w danych okolicznościach optymalna.
Obowiązujące regulacje prawne nie przewidują możliwości zmiany raz wyznaczonego terminu egzaminów. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której konieczność wyznaczenia dodatkowego terminu do przeprowadzenia egzaminu jest związana z zaistnieniem zdarzenia losowego, czy też przeszkody uniemożliwiającej przeprowadzenie egzaminu w terminie wcześniej wyznaczonym dla wszystkich kandydatów. Zmiana wyznaczonej daty egzaminu z uwagi na fakt, że wyznawana religia nie pozwala na przystąpienie do niego w sobotę, z całą pewnością nie posiada charakteru zdarzenia losowego, które uzasadniałoby nadzwyczajną zmianę terminu egzaminu konkursowego. Nadto trzeba zauważyć, że ogłoszenie terminu egzaminu konkursowego na aplikacje przez Ministra Sprawiedliwości jest czynnością materialno-techniczną o charakterze czysto informacyjnym i skierowane jest do nieograniczonego kręgu osób. Z samego faktu wyznaczenia terminu egzaminu żadna osoba nie nabywa praw i obowiązków. Ogłoszenie o terminie egzaminu konkursowego na aplikacje nie rodzi zatem żadnych uprawnień ani obowiązków konkretnego podmiotu. Mając na uwadze powyższe argumenty, należy stwierdzić, że Minister Sprawiedliwości nie naruszył żadnych obowiązujących przepisów prawa, wyznaczając termin egzaminu konkursowego na aplikacje: radcowską, adwokacką, notarialną i komorniczą na sobotę, a tym samym jego działanie jest w pełni legalne. Wreszcie udział w egzaminie konkursowym z całą pewnością nie jest bowiem wykonywaniem zatrudnienia, które nawiązuje się zgodnie z regulacjami określonymi w k.p. Egzamin konkursowy nie jest również nauką, gdyż kandydat na etapie przystępowania do egzaminu nie jest jeszcze związany stosunkiem nawiązującym się z chwilą przyjęcia przez daną placówkę edukacyjną, co skutkuje powstaniem określonego obowiązku nauki. Taki stosunek nawiązałby się dopiero z chwilą wpisu na listę aplikantów któregokolwiek z samorządów prawniczych. Postulowana zaś zmiana terminu egzaminu w toku przygotowań do jego przeprowadzenia wydaje się być niemożliwa, a ponadto mogłaby naruszać zasadę zaufania obywateli do władzy publicznej. Propozycja zorganizowania dodatkowego egzaminu tylko w niektórych województwach wydaje się niezgodna z zasadami konstytucyjnymi zawartymi w art. 2 i 32 KonstRP, zobowiązującymi do urzeczywistnienia przez państwo zasad sprawiedliwości społecznej i równości wobec prawa[56].
Stanowiska te spotkały się z krytyką doktryny. Zdaniem I. Nowaka: „analiza zaprezentowanych rozwiązań prawnych oraz pojawiających się problemów, a w szczególności związanych z wyznaczaniem terminów egzaminów w dniu święta adwentystycznego, pozwala na sformułowanie »uniwersalnego klucza«, wskazującego co najmniej trzy proste modele rozwikłania sytuacji konfliktowych:
1) ustalenie terminu egzaminu od poniedziałku do piątku, czyli w dniach i godzinach, które nie kolidują z obchodzeniem biblijnej soboty (szabatu, szabasu) przez wiernych Kościoła ADS, ale także innych wyznawców uznających ten dzień za swoje święto,
2) zorganizowanie egzaminu w sobotę po zakończeniu święta,
3) wprowadzenie uregulowania systemowego, zgodnie z którym właściwy organ na uprawniony wniosek wyznawcy świętującego biblijną sobotę (szabat, szabas), złożony oczywiście z właściwym wyprzedzeniem, wyznacza termin egzaminu podstawowego lub dodatkowego na inny dzień niż dzień kultu”[57].
WNIOSEK
o zwolnienie od pracy w celu obchodzenia święta ……………………
Działając w oparciu o przepisy art. 42 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 265), art. …… ustawy z dnia ………….. o stosunku Państwa do ………………………. (tekst jedn. Dz. U. z ………. r., poz. …..) oraz § 1 rozporządzenia Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy (Dz. U. Nr 26, poz. 235), jako osoba wyznania …………., uprzejmie proszę o udzielenie mi dnia wolnego od pracy - dnia ............... z uwagi na wypadające w tym dniu święto ………………………………….
W związku z powyższą nieobecnością w pracy deklaruję chęć odpracowania czasu zwolnienia, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę, w dniu ………………...
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2, Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284.
Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r., Dz. U. z 1998 r., Nr 51, poz. 318.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych), Dz. Urz. UE. L 119 z 04.05.2016, s. 1.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 listopada 1924 r. o dniach świątecznych, Dz. U. Nr 101, poz. 928.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 marca 1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchji duchownej Dz. U. Nr 38, poz. 363 z późn. zm.
Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. Nr 30, poz. 241 z późn. zm.
Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. Nr 30, poz. 240 z późn. zm.
Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy, tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 1920.
Ustawa z dnia 16 listopada 1960 r. o zmianie ustawy o dniach wolnych od pracy, Dz. U. Nr 51, poz. 297.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 1510 z późn. zm.
Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 265.
Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1347, z 2022 r., poz. 1700.
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o zniesieniu 22 lipca jako Narodowego Święta Odrodzenia Polski, Dz. U. Nr 28, poz. 159.
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o przywróceniu Narodowego Święta Trzeciego Maja, Dz. U. Nr 28, poz. 160.
Ustawa z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 544.
Ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 509.
Ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 483.
Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 2616.
Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 169, z 2022 r., poz. 1700.
Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 85.
Ustawa z dnia czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 51.
Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1798.
Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 8.
Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 47.
Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 13.
Ustawa z dnia 24 września 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 224, poz. 1459.
Rozporządzenie Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy, Dz. U. Nr 26, poz. 235.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 maja 2008 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza dentysty, Dz. U. Nr 81, poz. 486.
Wyrok Trybunał Konstytucyjny z dnia 16 lutego 1999 r., sygn. akt SK 11/98, OTK ZU 1999, nr 2, poz. 22.
Wyrok SN z dnia 23 lipca 2009 r., sygn. akt II PK 26/09, Lex nr 533037.
Wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2009 r., sygn. akt III PK 22/09, Lex nr 578139.
Wyrok SN z dnia 18 sierpnia 2010 r., sygn. akt II PK 228/09, Lex nr 599822.
Wyrok SN z dnia 10 marca 2011 r., sygn. akt III PK 50/10, Lex nr 901624.
Wyrok SN z dnia 21 czerwca 2011 r., sygn. akt III PK 96/10, OSNP 2012, nr 15-16, poz. 189.
Wyrok SN z dnia 9 grudnia 2011 r., sygn. akt II PK 115/11, OSNP 2013, nr 9-10, poz. 103.
Wyrok SN z dnia 19 stycznia 2016 r., sygn. akt I PK 16/15, Lex nr 2020485.
Wyrok SN z dnia 11 lutego 2021 r., sygn. akt II PSKP 8/21, Lex nr 3123901.
Hajn Z., Prawo pracowników należących do mniejszości wyznaniowych do zwolnień od pracy w celu uprawiania kultu religijnego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2007, nr 2, s. 117-126.
Martuszewicz A., Piecyk K., Urlopy pracownicze i inne zwolnienia od pracy, wyd. 2, Warszawa 2010.
Mezglewski A., Podstawowe formy uzewnętrzniania przekonań religijnych, [w:] A. Mezglewski, H. Misztal, P. Stanisz, Prawo wyznaniowe, wyd. 3, Warszawa 2011, s. 94-98.
Mezglewski A, Kult publiczny, [w:] A. Mezglewski, H. Misztal, P. Stanisz, Prawo wyznaniowe, wyd. 3, Warszawa 2011, s. 223-232.
Mielczarek M., Święta wolne od pracy a równouprawnienie związków wyznaniowych, „Państwo i Prawo” 2014, nr 8, s. 56–69.
Nowak I., Wolność jednostki w zakresie przekonań religijnych i światopoglądowych a zwolnienie od pracy i nauki z tytułu święta religijnego – soboty (szabatu, szabasu), „Przegląd Prawa Publicznego” 2013, nr 1, s. 19-36.
Nowak I., Prawo do nauki a święta religijne mniejszości wyznaniowych na gruncie ustawy o systemie oświaty, „Przegląd Prawa Publicznego” 2014, nr 5, s. 41-54.
Nowak I., Prawo do zwolnienia od pracy z tytułu świąt religijnych, „Humanities and Social Sciences” 2015, nr 1, s. 121-139.
Rakoczy B., Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2008.
Stefański K., Czas pracy, Warszawa 2013.
Zieliński T.J., Pojęcie religii, wyznania, związku wyznaniowego i kościoła w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Prawo i religia, t. 1, red. T.J. Zieliński, Warszawa 2007, s. 29-53.
Zieliński T.J., Komentarz do art. 11, [w:] A. Czohara, T.J. Zieliński, Ustawa o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Polsce. Komentarz, Warszawa 2012, s. 95-101.
Czerny P., Opinia prawna w sprawie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy i zmianie ustawy o dniach wolnych od pracy (druk nr 2992), Warszawa 8 czerwca 2010 r., https://orka.sejm.gov.pl/rexdomk6.nsf/Opdodr?OpenPage&nr=2992 [dostęp: 14.07.2023].
Informacja o pracy Rzecznika Praw Obywatelskich kwiecień – czerwiec 2010 r, Warszawa 2011, s. 46-47, https://bip.brpo.gov.pl/pliki/12796298760.pdf [dostęp: 14.07.2023].
Informacja o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2012 wraz z uwagami o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela, Warszawa 2013 r., s. 102-103, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Biuletyn%20Rzecznika%20Praw%20obywatelskich%202013%2C%20nr%201%20%C5%B9r%C3%B3d%C5%82a.pdf [dostęp: 14.07.2023 r.].
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości – z upoważnienia ministra – z dnia 30 lipca 2008 r. na zapytanie nr 2062 w sprawie umożliwienia wyznawcom religii niekatolickich przystępowania do egzaminu na aplikacje korporacyjne w innym niż sobota dniu tygodnia, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/3D79FF69 [dostęp: 14.07.2023].
Dariusz Walencik (ORCID 0000-0002-1027-3980) profesor Uniwersytetu Opolskiego, doktor habilitowany nauk prawnych w zakresie prawa, doktor teologii katolickiej, magister licencjat prawa kanonicznego. Kierownik Zespołu Badawczego „Law and Religion” Instytutu Nauk Prawnych Uniwersytetu Opolskiego. Członek założyciel oraz wiceprezes Polskiego Towarzystwa Prawa Wyznaniowego, członek Stowarzyszenia Kanonistów Polskich. Ekspert Konferencji Episkopatu Polski oraz Rządowej i Kościelnej Komisji Konkordatowej, a także Komisji Ewaluacji Nauki. Jego badania naukowe koncentrują się wokół następujących zagadnień: prawo wewnętrzne związków wyznaniowych a prawo polskie; prawna regulacja stosunków wyznaniowych w Polsce w świetle zasady bilateralizmu; uprawnienia majątkowe związków wyznaniowych w tym rewindykacja ich nieruchomości po 1989 r.; wprowadzenie nowego modelu finansowania związków wyznaniowych w Polsce; prawo kanoniczne, zwłaszcza prawo małżeńskie i prawo majątkowe Kościoła katolickiego; ochrona danych osobowych w działalności Kościoła katolickiego, odpowiedzialność kościelnych osób prawnych i jednostek organizacyjnych.
[1] Por. A. Mezglewski, Podstawowe formy uzewnętrzniania przekonań religijnych, [w:] A. Mezglewski, H. Misztal, P. Stanisz, Prawo wyznaniowe, wyd. 3, Warszawa 2011, s. 96-97.
[2] Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.
[3] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2, Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284.
[4] Tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 265.
[5] Przepis ten stanowi, że korzystając z wolności sumienia i wyznania można w szczególności wytwarzać i nabywać przedmioty potrzebne do celów kultu i praktyk religijnych oraz korzystać z nich.
[6] Por. A. Mezglewski, Podstawowe formy uzewnętrzniania przekonań religijnych…, s. 97.
[7] Szerzej na ten temat zob. T.J. Zieliński, Pojęcie religii, wyznania, związku wyznaniowego i kościoła w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Prawo i religia, t. 1, red. T.J. Zieliński, Warszawa 2007, s. 29-53.
[8] OTK ZU 1999, nr 2, poz. 22.
[9] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 1510 z późn. zm.
[10] Tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 1920.
[11] Por. wyrok SN z dnia 10 marca 2011 r., sygn. akt III PK 50/10, Lex nr 901624.
[12] Por. wyrok SN z dnia 23 lipca 2009 r., sygn. akt II PK 26/09, Lex nr 533037.
[13] Por. wyrok SN z dnia 21 czerwca 2011 r., sygn. akt III PK 96/10, OSNP 2012, nr 15-16, poz. 189.
[14] Por. wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2009 r., sygn. akt III PK 22/09, Lex nr 578139; wyrok SN z dnia 18 sierpnia 2010 r., sygn. akt II PK 228/09, Lex nr 599822; wyrok SN z dnia 9 grudnia 2011 r., sygn. akt II PK 115/11, OSNP 2013, nr 9-10, poz. 103; wyrok SN z dnia 19 stycznia 2016 r., sygn. akt I PK 16/15, Lex nr 2020485; wyrok SN z dnia 11 lutego 2021 r., sygn. akt II PSKP 8/21, Lex nr 3123901.
[15] A. Mezglewski, Kult publiczny, [w:] A. Mezglewski, H. Misztal, P. Stanisz, Prawo wyznaniowe…, s. 227.
[16] Dz. U. Nr 101, poz. 928.
[17] Dz. U. Nr 51, poz. 297.
[18] Dz. U. Nr 29, poz. 154. Aktualnie ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1347, z 2022 r., poz. 1700.
[19] Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o zniesieniu 22 lipca jako Narodowego Święta Odrodzenia Polski, Dz. U. Nr 28, poz. 159.
[20] Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o przywróceniu Narodowego Święta Trzeciego Maja, Dz. U. Nr 28, poz. 160.
[21] Dz. U. Nr 224, poz. 1459.
[22] Dz. U. z 1998 r., Nr 51, poz. 318.
[23] Por. P. Czerny, Opinia prawna w sprawie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy i zmianie ustawy o dniach wolnych od pracy (druk nr 2992), Warszawa 8 czerwca 2010 r., https://orka.sejm.gov.pl/rexdomk6.nsf/Opdodr?OpenPage&nr=2992 [dostęp: 14.07.2023].
[24] B. Rakoczy, Ustawa o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2008, s. 149.
[25] Rozporządzenie Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy, Dz. U. Nr 26, poz. 235.
[26] Por. Z. Hajn, Prawo pracowników należących do mniejszości wyznaniowych do zwolnień od pracy w celu uprawiania kultu religijnego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2007, nr 2, s. 121.
[27] Por. K. Stefański, Czas pracy, Warszawa 2013, s. 173.
[28] Tak: A. Martuszewicz, K. Piecyk, Urlopy pracownicze i inne zwolnienia od pracy, wyd. 2, Warszawa 2010, s. 242; K. Stefański, Czas pracy…, s. 173. Przeciwnie: Z. Hajn, Prawo pracowników…, s. 120; I. Nowak, Prawo do zwolnienia od pracy z tytułu świąt religijnych, „Humanities and Social Sciences” 2015, nr 1, s. 128.
[29] Por. A. Martuszewicz, K. Piecyk, Urlopy pracownicze i inne zwolnienia od pracy…, s. 240; K. Stefański, Czas pracy…, s. 174-175.
[30] Przepis ten stanowi: Zabrania się przetwarzania danych osobowych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych oraz przetwarzania danych genetycznych, danych biometrycznych w celu jednoznacznego zidentyfikowania osoby fizycznej lub danych dotyczących zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej tej osoby.
[31] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych), Dz. Urz. UE. L 119 z 04.05.2016, s. 1.
[32] Por. K. Stefański, Czas pracy…, s. 174-175.
[33] M. Mielczarek, Święta wolne od pracy a równouprawnienie związków wyznaniowych, „Państwo i Prawo” 2014, nr 8, s. 65.
[34] Tamże, s. 68.
[35] Dz. U. Nr 38, poz. 363 z późn. zm.
[36] Dz. U. Nr 30, poz. 240 z późn. zm.
[37] Dz. U. Nr 30, poz. 241 z późn. zm.
[38] Tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 51.
[39] Tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 544.
[40] Ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 509.
[41] Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 85.
[42] Ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 483.
[43] Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 13.
[44] Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 169, z 2022 r., poz. 1700.
[45] Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 8.
[46] Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 47.
[47] Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1798. Zob. też T.J. Zieliński, Komentarz do art. 11, [w:] A. Czohara, T.J. Zieliński, Ustawa o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Polsce. Komentarz, Warszawa 2012, s. 95-101.
[48] Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 2616.
[49] Por. A. Mezglewski, Kult publiczny…, s. 232.
[50] Aktualnie Lekarski Egzamin Końcowy.
[51] Pismo z dnia 7 maja 2010 r. - RPO-560379-I/07 i z dnia 20 stycznia 2011 r. - RPO-560379-I/07/KJ.
[52] Dz. U. Nr 81, poz. 486. Przepisy te zostały uznane za uchylone z dniem 1 października 2012 r.
[53] Aktualnie terminy LEK wyznacza się w okresie od dnia 15 września do dnia 30 września i w okresie od dnia 15 lutego do dnia 28 lutego. Takie brzmienie przepisu nie wyklucza ustalenia terminu na sobotę przypadającą w wymienionych okresach.
[54] Por. Informacja o pracy Rzecznika Praw Obywatelskich kwiecień – czerwiec 2010 r, Warszawa 2010, s. 46-47, https://bip.brpo.gov.pl/pliki/12796298760.pdf [dostęp: 14.07.2023].
[55] Pismo z dnia 24 lipca 2007 r. - RPO-563683-I/07/KJ i z dnia 18 maja 2012 r. - - RPO-649337-I/10/KJ.
[56] Por. Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości – z upoważnienia ministra – z dnia 30 lipca 2008 r. na zapytanie nr 2062 w sprawie umożliwienia wyznawcom religii niekatolickich przystępowania do egzaminu na aplikacje korporacyjne w innym niż sobota dniu tygodnia, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/3D79FF69 [dostęp: 14.07.2023]; Informacja o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2012 wraz z uwagami o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela, Warszawa 2013 r., s. 102-103, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Biuletyn%20Rzecznika%20Praw%20obywatelskich%202013%2C%20nr%201%20%C5%B9r%C3%B3d%C5%82a.pdf [dostęp: 14.07.2023 r.].
[57] I. Nowak, Wolność jednostki w zakresie przekonań religijnych i światopoglądowych a zwolnienie od pracy i nauki z tytułu święta religijnego – soboty (szabatu, szabasu), „Przegląd Prawa Publicznego” 2013, nr 1, s. 35-36. Zob. także tenże, Prawo do nauki a święta religijne mniejszości wyznaniowych na gruncie ustawy o systemie oświaty, „Przegląd Prawa Publicznego” 2014, nr 5, s. 41-54.
