Sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl
Spis treści
Sieci społecznościowe stały się fenomenem ostatnich kilkunastu lat w internecie, zmieniając zarówno funkcjonowanie polityki, świata biznesu, sposobów spędzania czasu, tworzenia modeli biznesowych, relacji międzyludzkich, sposobu pracy, jak i konsumpcji rozrywki czy sposobu spędzania wolnego czasu. Sposób komunikacji synchronicznej, w czasie rzeczywistym, w którym użytkownik sieci może w zamian za brak opłat za korzystanie z sieci społecznościowej może komunikować się z dowolną osobą posiadającą profil w sieci społecznościowej, pokonując czas i przestrzeń w zamian za pozostawienie swoich danych do celów budowania profilu reklamowego oraz konsumpcję reklam i czas, stał się rewolucją XXI wieku. Aktywność uczestników serwisu rodzi określone problemy związane z nadużywaniem sieci społecznościowych, ale także cyberprzemocą, polaryzacją, zamykaniem się w bańkach informacyjnych oraz spamowaniem, a przez to w praktyce ograniczaniem wolności człowieka, jednak chęć nawiązywania relacji z innymi, poszukiwanie informacji, konsumpcja rozrywki czy autokreowanie wizerunku stanowią wartość dla użytkowników sieci społecznościowych i z roku na rok czas poświęcany na aktywność w tych serwisach rośnie, a ich właściciele udoskonalają sposoby przyciągnięcia użytkowników do sieci społecznościowych dynamicznymi zmianami. Sieci społecznościowe to także wyzwania, zagrożenia i naruszenia wartości i praw ich użytkowników.
Internet, social media, algorytmizacja, polaryzacja, bańki informacyjne, echo chamber, smartfon
Z oxfordzkiego słownika języka angielskiego w wydaniu internetowym można dowiedzieć się, że social network (sieć społeczna/społecznościowa) to „sieć społecznych interakcji i związków osobistych, a także należące do poszczególnych osób strony internetowe lub inne aplikacje, które pozwalają użytkownikom na komunikowanie się ze sobą poprzez umieszczanie informacji, komentarzy, wiadomości, obrazów itp.”[1] A według M. Kaplana i M. Haenleina „media społecznościowe (z ang. social media, SM albo online social network, OSN) to aplikacje sieciowe, bazujące na ideologicznych i technologicznych podstawach Web 2.0 oraz charakteryzujące się wysokim stopniem interaktywności. Jak twierdzą natomiast Falls i Deckers, media społecznościowe „stają się alternatywą dla mediów tradycyjnych”[2].
Istotą sieci społecznościowych (SNS – ang. Social Networking Sites) jest możliwość bezpośredniej komunikacji między osobami w danym serwisie (komentowania, udostępniania, oceniania, udostępniania dalej kolejnym osobom), możliwość nawiązywania relacji i dialogiczność[3], a także wymiany informacji i materiałów cyfrowych między użytkownikami. Istotę ich użytkowania stanowi możliwość tworzenia i wymieniania między sobą treści generowanych przez użytkowników.”[4]
Za pośrednictwem sieci społecznościowych można porozumiewać się z ludźmi bez względu na czas i miejsce, a do tego celu wystarczy jedynie łącze internetowe. W sieciach społecznościowych możliwe jest także tworzenie własnego profilu – prezentowanie stworzonego autowizerunku.
Autoprezentacja okazała się być istotnym motywem korzystania z sieci społecznościowych w badaniu B. Gülnar z zespołem. Badacze ci wykazali, że ze stron społecznościowych użytkownicy korzystają nie tylko do utrzymywania dawnych znajomości, ale mają okazję zaprezentowania siebie poprzez ukazywanie własnych zdjęć, filmów, wyjątkowych zainteresowań, stylu życia, a więc do wykreowania korzystnego wizerunku własnej osoby wśród innych osób korzystających z danego serwisu. Dodatkowymi motywami korzystania z sieci społecznościowych, jakie wykazali badacze są dla użytkowników: narcyzm; zaabsorbowanie mediami, na które składało się częste przeglądanie zdjęć użytkowników, oczekiwanie od innych nieustannej aktualizacji zdjęć oraz przeświadczenie, że permanentne sprawdzanie zdjęć innych użytkowników jest częścią życia danej osoby; organizacja czasu (nieświadome sprawdzanie profilu itp.); poszukiwanie informacji (opinii, nadążanie za nowościami, poszukiwanie ich itp.); indywidualny status (wsparcie od innych, podwyższanie własnego statusu, tworzenie oczekiwań odnoszących się do przyszłości); utrzymywanie relacji z innymi (poznanymi w przeszłości, podtrzymywanie i porozumiewanie się z aktualnymi znajomymi); rozrywka (przyjemne spędzanie czasu).[5] W większości dla mężczyzn głównymi czynnikami motywacyjnymi do korzystania z sieci społecznościowych było przede wszystkim zaspokojenie narcystycznych potrzeb i autoprezentacja, natomiast dla kobiet – poszukiwanie informacji i utrzymywanie znajomości.
Inna badaczka, S. Mehdizadeh wykazała, że osoby, które charakteryzują się wyższym stopniem natężenia narcyzmu częściej logują się na swoim koncie na portalu społecznościowym oraz spędzają w sieci więcej czasu.[6] Sieci społecznościowe mogą bowiem stanowić wymarzoną przestrzeń dla uzyskiwania uwagi od innych osób oraz zwiększania liczby swoich zwolenników, fanów, znajomych. W badaniu tym wykazano również związek pomiędzy niższym poziomem samooceny a większą aktywnością przejawianą na portalach społecznościowych, bowiem oferują środowisko wysoce wyselekcjonowane i kontrolowane, jeśli chodzi o autoprezentację i możliwość zarządzania własnym wizerunkiem. Osobom o niskiej samoocenie daje to możliwość ukazania społecznie pożądanego obrazu własnej osoby i podwyższenia poziomu samooceny.[7] Samotność i niepokój są również jednymi z najczęstszych motywów korzystania z sieci społecznościowych. Jednostki, które charakteryzują się wyższym niepokojem, z większym prawdopodobieństwem będą odwiedzać tego typu strony w celu obniżenia poczucia własnej samotności, spowodowanej nieśmiałością i społecznym niepokojem związanym z interakcjami w realnym świecie i częściej korzystają z tej formy kontaktu.[8]
Ponadto, istotą sieci społecznościowych jest możliwość pozyskiwania wielu informacji o danej osobie, zapewnienia sobie rozrywki, ale także zarabiania pieniędzy. Komunikację w mediach społecznościowych da się scharakteryzować następującymi cechami: przejrzystość, konwersacje (dialog), słuchanie, relacje, bycie sobą (bycie ludzkim), zaangażowanie, wirusowość, autentyczność[9].
Autentyzm to jedna z najbardziej pożądanych cech w mediach społecznościowych, jednak często sieci społecznościowe stają się przestrzenią kreacji użytkowników, którzy chcą pokazać się z najlepszej strony[10]. Nawet, jeśli stworzony na potrzeby mediów społecznościowych wizerunek jest prawdziwy, to pozostaje on jedynie wycinkiem rzeczywistości, a nie jej całościowym obrazem. Presja na pokazywanie świata idealnego, perfekcyjnego, a przez to nierealnego jest wszechobecna, nie tylko zresztą poprzez dodawanie w serwisach filtrów tworzonych w czasie rzeczywistym za pomocą sztucznej inteligencji, pokazujących wizerunek nawet na filmie w sposób nierealny i upiększony.
Dlatego bycie autentycznym, pokazywanie rzeczywistości, a nie jej kreacji, to jedno z największych wyzwań, tym trudniejsze, że użytkownicy intuicyjnie wyczuwają fałsz[11]. Media społecznościowe prowadzą również do zacierania się granicy między sferą prywatną a publiczną w komunikacji. Są one również dla wielu osób obecnie najszybszym / dla części młodych użytkowników jedynym / kanałem komunikacji.
Komunikacja w mediach społecznościowych jest synchroniczna (odbywa się w czasie rzeczywistym), co z wymaga szybkiej reakcji na wiadomości i komentarze użytkowników. Może się odbywać za pośrednictwem wewnętrznej wymiany wiadomości za pomocą wbudowanych komunikatorów do rozmów w czasie rzeczywistym lub asynchronicznie poprzez publikowanie treści na profilu publicznym i komentowanie ich z opóźnieniem w dowolnym czasie. Sieci społecznościowe pozwalają na wyszukiwanie znajomych, a także osób, które podzielają wspólne zainteresowania. Stworzenie profilu i zalogowanie się do sieci umożliwia dodawanie innych użytkowników do sieci znajomych, a także oglądanie zawartości profilu użytkownika. Profil można zabezpieczyć przed osobami niepożądanymi, co pomaga w utrzymaniu określonej przestrzeni prywatności. Użytkownicy sami decydują, jakie informacje znajdą się na ich profilach oraz kto będzie mógł je oglądać dzięki wielu funkcjonalnościom w danym serwisie, istnieje bowiem możliwość skorzystania z ustawień prywatności dostępu do profilu dla innych użytkowników, łącznie z całkowitą prywatnością i widocznością publikowanych treści jedynie dla osób zaakceptowanych przez właściciela profilu. Podstawowe funkcje portali społecznościowych, to: komunikacyjna, informacyjna, edukacyjna, rozrywkowa, towarzyska, a także reklamowa i biznesowa
Najważniejszymi problemami od strony użytkowników w sieciach społecznościowych są: spamowanie (zamieszczenie informacji nie na temat albo reklam)[12], mowa nienawiści, hejtowanie i trollowanie (ośmieszanie lub obrażanie uczestników dyskusji, autora wpisu) oraz chamstwo (na wpis niezgodny z ich poglądami niektórzy internauci reagują niecenzuralnymi słowami)[13]. Ponadto, wyzwaniami są także: algorytmizacja (uczenie się preferencji danego użytkownika przez sztuczną inteligencję i selekcja treści wyświetlanych użytkownikowi jako podobnych do wcześniej oglądanych, polubionych oraz komentowanych i udostępnianych przez niego), polaryzacja (wyświetlanie treści coraz bardziej skrajnych do wcześniej polubionych, komentowanych i udostępnianych w celu antagonizowania użytkowników i przez ten mechanizm angażowania do dłuższej konsumpcji serwisu w celu wyświetlania mu jak największej liczb komunikatów reklamowych, aby osiągnąć jak największy zysk z płatnych reklam), szybkość rozpowszechniania fake newsów, a w konsekwencji zjawisko echo chamber i baniek informacyjnych. Problematyczna dla części użytkowników jest również duża liczba komunikatów reklamowych w różnych formatach obecna w trakcie użytkowania serwisu, a także obecność materiałów pornograficznych oraz uważanych za obsceniczne.
Ceną za bezpłatne założenie konta jest zostawianie w serwisie danych osobowych do stworzenia profilu reklamowego oraz czas użytkownika poświęcany na konsumpcję komunikatów reklamowych, a co za tym idzie stosowanie przez serwis mechanizmów angażujących użytkowników do dłuższego przebywania w serwisie. O negatywnych aspektach mediów społecznościowych zaczęto publicznie mówić od 2016 roku w kontekście cenzury stosowanej przez serwisy i politycznej stronniczości, w tym usuwanie treści o charakterze konserwatywnym i prawicowym. Cenzura treści stosowana przez serwis polega na zablokowaniu na skutek zgłoszenia innych użytkowników konkretnych treści przez serwis, czasowym banie (niemożliwości publikowania treści w danym okresie) za opublikowanie konkretnych treści lub całkowite usunięcie konta przez serwis. W październiku 2021 r. była pracownica Facebooka sygnalistka Frances Haugen powołując się na wewnętrzne dokumenty firmy, zeznała przed amerykańskim senatem oraz brytyjską komisją parlamentarną, iż algorytmy Facebooka są zaprojektowane w taki sposób aby promować kontrowersyjne treści, szerzyć nienawiść oraz radykalizować użytkowników. Podsycanie powstających w ten sposób konfliktów jej zdaniem ma być korzystne dla firmy, angażuje to bowiem użytkowników do dłuższego spędzania czasu w serwisie.
Historia portali społecznościowych sięga nawet lat 90. XX wieku. Pierwsze serwisy pozwalające na interakcje między użytkownikami, niekoniecznie jeszcze w sposób synchroniczny (w czasie rzeczywistym), powstawały w latach 1994-1999 (Six Degrees, MoveOn, Black Planet, Napster czy Blogger itp.), a także pierwszy duży serwis wyszukiwarkowy Yahoo, który w 1997 roku udostępnił usługę webmaila, zaraz po Hotmailu. Pierwszy portal społecznościowy, który stał się zaczątkiem sieci społecznościowej i rozpoczął swoją działalność w 1995 roku w Stanach Zjednoczonych, to stworzony przez Randy’ego Conradsa serwis Classmate.com. Celem portalu było umożliwienie kontaktu osobom, które kiedyś razem uczyły się czy studiowały.
Największym komunikatorem internetowym stał się początkowo założony w 1996 roku ICQ, będący od 2010 roku własnością rosyjskiej firmy VK (wcześniej Mail.ru). Pierwotnie produkowany był przez izraelską firmę Mirabilis, a nazwa ICQ stanowiła grę słów od wyrażenia ang. I seek you. Było to narzędzie pozwalające na bezpośredni kontakt z innymi użytkownikami tej usługi.
Pierwszym komunikatorem internetowym polskojęzycznym, który stał się w swoich początkach najbardziej popularnym sposobem tworzenia relacji sieciowych był założony w 2000 roku Gadu-Gadu. Rok później powstaje Fotka, w której internauci dzielą się swoimi zdjęciami, komentują je, oceniają i wchodzą w asynchroniczne dyskusje, mogąc publikować własne lub cudze treści. W 2001 roku debiutuje także największa wirtualna encyklopedia tworzona społecznościowo, a więc Wikipedia.
Założony w grudniu 2002 roku LinkedIn został uruchomiony w maju 2003 roku i w tym roku powstaje także MySpace oraz gra sieciowa Second Life, będąca zaczątkiem gier z alternatywną rzeczywistością współtworzoną przez graczy. W 2003 roku powstaje także komunikator internetowy Skype, w 2005 roku przejęty przez firmę eBay, a w 2011 roku przez Microsoft.
W roku 2004 w Polsce debiutuje pierwszy serwis społecznościowy, Grono, początkowo jako społeczność zamknięta, w której można się było znaleźć tylko dzięki zaproszeniu. W tym czasie na świecie powstają serwisy: Digg (pierwowzór Wykopu) oraz Flickr, stworzony do gromadzenia i udostępniania zdjęć cyfrowych online, w 2011 roku wykupiony przez Yahoo. Również w 2004 roku powstaje Gmail – bezpłatny serwis webmail, stworzony i rozwijany przez firmę Google. Dwa lata później staje się dostępny w języku polskim. Służy m.in. do tworzenia profili w serwisach społecznościowych.
W 2004 roku powstaje ponadto Facebook, który z serwisu dla studentów stał się serwisem społecznościowym o międzynarodowym zasięgu, największym na świecie serwisem społecznościowym. Premiera polskiej wersji językowej Facebooka odbyła się w 2008 roku. Mark Zuckerberg jako student Uniwersytetu Harvarda najpierw w 2003 roku stworzył stronę face mash służącą przeglądaniu zdjęć innych studentów tej uczelni, następnie 4 lutego 2004 stworzył wraz z grupą studentów serwis społecznościowy on-line TheFacebook, w ramach którego zarejestrowani użytkownicy mogli odszukiwać i kontynuować szkolne znajomości oraz dzielić się wiadomościami i zdjęciami. W 2013 roku chat wewnętrzny został wydzielony jako osobna aplikacja, umożliwiająca założenie konta bez konieczności rejestracji na Facebooku, co zostało zmienione w 2019 roku, narzucając wymóg posiadania konta w serwisie Facebook przy zakładaniu nowego konta w komunikatorze.
W 2005 roku swój debiut ma YouTube, czyli pierwszy serwis do umieszczania filmów wideo, a także Reddit i jego odpowiednik – polski Wykop.
W 2006 roku na podstawie filozofii portalu Classmate.com w Polsce powstała Naszaklasa.pl. Jej twórcami byli studenci informatyki Uniwersytetu Wrocławskiego: Maciej Popowicz, Paweł Olchawa, Michał Bartoszkiewicz oraz Łukasz Adziński[14]. Filozofia portalu była podobna do pierwowzoru. Serwis skupiał osoby, które chciały nawiązać kontakt z dawnymi koleżankami i kolegami z klasy, ze studiów. W 2006 roku Google wykupuje YouTube i od stycznia 2007 roku indeksuje wszystkie filmy w swojej wyszukiwarce Google.
W Stanach Zjednoczonych w tym samym 2006 roku powstaje Twitter, wykupiony przez Elona Muska, w 2022 roku, a w 2023 roku zmieniony na serwis X. Twitter został założony przez Jacka Dorseya, Evana Williamsa, Noaha Glassa oraz Biza Stone’a. Wcześniej funkcjonował jako startup Odeo, w tamach którego w zespole pracował także Kevin Systrom, późniejszy prezes i współzałożyciel Instagrama.
Dużą rewolucją w historii sieci społecznościowych było stworzenie i spopularyzowaniew 2007 roku iPhone’a, a więc telefonu bez klawiatury, z jednym przyciskiem, a także dużym ledowym ekranem, podłączonego do internetu, a więc smartfona. I choć pierwsze urządzenie Simon, które było połączeniem telefonu komórkowego i komputera osobistego zostało wprowadzone przez firmę IBM w 1992 roku, a więc wtedy można rozpocząć historię pierwszego prototypu smartfona, to jednak nazywany był wówczas palmofonem. Umożliwiał on nie tylko dzwonienie i wysyłanie e-maili oraz faksów, ale także oferował funkcję pagera, kalkulatora, notatnik i kalendarza. Jednak to rozpowszechnienie tego rodzaju telefonu przez firmę Apple zrewolucjonizowało życie miliardów osób na ziemi i sposób konsumpcji internetu, korzystanie z aplikacji i funkcjonowanie wersji mobilnych sieci społecznościowych.
W 2009 roku powstaje komunikator WhatsApp, założony w 2009 przez byłych pracowników Yahoo, Jana Kouma i Briana Actona, najpopularniejszej aplikacji służącej do wysyłania wiadomości przy użyciu pakietu danych. Komunikator w 2014 roku zostaje wykupiony przez firmę Facebook.
W 2009 roku powstaje także pierwotna testowa wersja gry Minecraft, dostępna w pełnej wersji od 2011 roku.
W 2010 roku odbywa się premiera Pinteresta i Google Buzz. W tym roku powstaje także aplikacja przeznaczona do publikacji zdjęć, czyli Instagram, którego na początku pozwala na udostępnianie zdjęć jedynie w formacie 4:3, a dopiero w 2015 roku w innych formatach, ale już w 2012 roku zostaje wykupiona przez firmę Facebook.
Rok później w 2011 roku odbywa się premiera Snapchata, utworzonego w wyniku współpracy dwóch studentów Uniwersytetu Stanforda – Evana Spiegela oraz Bobby Murphy’ego. To także rok powstania polskiej wersji językowej Twittera oraz Google+.
W 2012 roku Grono kończy swoją działalność.
W 2014 roku powstaje aplikacja młodzieżowa Musical.ly, którego użytkownicy mogli tworzyć i udostępniać krótkie filmy, ale także mogli korzystać z bazy najnowszych treści, piosenek, postów, hasztagów oraz mogli wchodzić w interakcję z fanami i innymi użytkownikami. Dwa lata później powstaje aplikacja mobilna TikTok, której główna funkcja polega na możliwości publikowania krótkich materiałów wideo, w założeniu formą zbliżonych do teledysków muzycznych, stworzona przez chińskie przedsiębiorstwo ByteDance 20 września 2016. W 2017 roku firma ta wykupiła konkurencyjną aplikację Musical.ly i połączyła aplikację z TikTokiem w jedną. To obecnie najszybciej rozwijająca się aplikacja społecznościowa.
Dynamika powstawania serwisów społecznościowych, aplikacji i komunikatorów, których są tysiące w różnych krajach, jest bardzo duża. Rozwój sieci społecznościowych jest związany z rozwojem technologii internetowych, w tym wprowadzaniem łączy internetowych o dużej przepustowości, które pozwalały na udostępnianie w sieci większych plików (filmów, plików audio, zdjęć). Następnie, powstanie mediów społecznościowych wynikało z udostępnienia prostych w obsłudze narzędzi internetowych do samodzielnego tworzenia treści, które nie wymagały znajomości kodu html, ani innych języków programowania, aby móc tworzyć własną stronę czy zamieszczać galerie zdjęć w sieci. Wreszcie, rozwój sieci społecznościowych to także efekt popularyzacji samego internetu jako medium, bowiem stał się on popularną przestrzenią umożliwiającym komunikację i rozrywkę. Obecnie najbardziej na rozwój funkcjonalności serwisów wpływa rozwój sztucznej inteligencji, oddanej masowo w ręce milionów użytkowników.
Na media społecznościowe można patrzeć z perspektywy wielu teorii medioznawczych. Jedną z interesujących jest teoria korzystania i gratyfikacji (Uses and gratification theory).[15] Według tej teorii w centrum uwagi znajduje się nie tyle medium, co odbiorca i jego perspektywa, zaś ludzie są świadomi swoich potrzeb oraz ukierunkowani na osiągnięcie konkretnych celów. Aktywnie poszukują więc takich mediów i treści, które są w stanie spełnić ich oczekiwania i dostarczyć odpowiednich wzmocnień, czyli różnego rodzaju indywidualnych nagród (gratyfikacji).[16] Mechanizmy, które zostały wykorzystane w przyzwyczajeniu użytkownika do częstego i czasem automatycznego sięgania po smartfon i aplikacje, to najnowsza wiedza z zakresu neuropsychologii, w tym dotycząca tzw. neurotransmitera dopaminowego.[17] Problemem korzystania sieci społecznościowych jest szereg mechanizmów, które zostały wykorzystane w tworzeniu tych przestrzeni, a które w praktyce mają na celu zatrzymać użytkownika jak najdłużej w serwisie, w celu konsumpcji jak największej liczby reklam i jak największego zysku z nich dla właścicieli tych platform. W praktyce prowadzi to do dłuższego, a nawet odruchowego sięgania po aplikacje społecznościowe w smartfonie i utrwalania zachowań kompulsywnych, ograniczania świadomego, wolnego od uzależnienia korzystania z sieci spolecznościowych. Potrzeba zbierania informacji, od której warunkowane było przetrwanie człowieka, jest obecnie zaspokajana dostarczaniem strumienia niekończących się informacji na feedzie / timeline (samo)odświeżającego się ciągu materiałów wyświetlanych bez końca. Potrzeba akceptacji zaspakajana jest w postaci lajków i polubień oraz możliwości pozostawienia komentarza. Potrzeba przynależności do społeczności jest realizowana za pomocą dodawania do znajomych (tworzenia własnej grupy) innych osób. Potrzeba dominacji / przywództwa wyrażona może być tworzeniem nowych przestrzeni (fanpage’y, grup itp.) i administrowania nimi, łącznie z możliwością usunięcia członków. Potrzeba rozrywki ma swoją realizację w promowaniu przez algorytmy niekończącego się oceanu śmiesznych filmików. Potrzeba odczuwania przyjemności wreszcie, do której mózg człowieka dąży nieustannie, znajduje swoje zaspokojenie w powiadomieniach, które aplikacja wysyła w sytuacjach związanych nie tylko z reakcjami na treści opublikowane przez danego użytkownika, ale również z aktywnością innych osób. Układ nagrody bardzo szybko rozpoznaje korzystanie z sieci społecznościowych jako przyjemność i mózg utrwala schemat wydzielania dopaminy – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za m.in. poruszanie się, równowagę hormonalną, sen, nastrój, pamięć, koncentrację, motywację do działania, nawiązywanie więzi z innymi ludźmi, pracę układu trawiennego i immunologicznego, funkcje serca i nerek, ciśnienie tętnicze krwi. A co najważniejsze, za utrwalanie tych czynności, które sprawiają przyjemność. W rezultacie, nawyk korzystania z sieci społecznościowych powoduje wyższy wyrzut dopaminy w chwili odebrania sygnału o przyjściu powiadomienia, aniżeli odczytu samej wiadomości. Wielu użytkowników zdaje sobie sprawę z wchodzenia na ścieżkę łatwego wyszukiwania przyjemności poprzez częste, kompulsywne korzystanie z aplikacji społecznościowych.
Teoria obecności społecznej dotyczy natomiast stopnia, w jakim dane medium umożliwia jego użytkownikom nawiązywanie osobistych relacji z innymi, doświadczanie innych jako „obecnych psychologicznie” oraz odczuwanie kontaktu z drugim człowiekiem za pośrednictwem danej formy komunikacji.
Jeden z teoretyków komunikacji, Denis McQuail, wyróżnił cztery kategorie korzyści, jakie użytkownicy czerpią z mediów:[18] rozrywka, ucieczka od nudy, problemów, odreagowanie emocjonalne, poszukiwanie pozytywnych bodźców itp.; poszukiwanie informacji, poznawanie świata, docieranie do argumentów ułatwiających podejmowanie decyzji, zaspokojenie ciekawości itp.; interakcja społeczna, towarzystwo innych, użyteczność społeczna, poczucie przynależności do grupy itp.; tożsamość osobista, poszukiwanie własnej tożsamości, potwierdzanie własnej wartości, podwyższanie samooceny.
Zespół badający sieci społecznościowe Ch. Xu stworzył natomiast narzędzie oceniające osiem rodzajów gratyfikacji uzyskiwanych dzięki portalom społecznościowym: okazywanie uczuć, organizacja i koordynacja spotkań oraz wydarzeń, ujawnianie czegoś, rozrywka, ucieczka od problemów, natychmiastowy dostęp, relaks i odpoczynek oraz symbol statusu.[20] Zdaniem badaczy natychmiastowy dostęp (przekraczający ograniczenia czasowe oraz przestrzenne), organizacja (różnego rodzaju wydarzeń towarzyskich, ustalanie oraz dystrybucja informacji na ich temat) oraz możliwość wyrażania uczuć (sympatii czy przejawianie zainteresowania względem innych osób) wykazują silny, pozytywny związek z korzystaniem z portali społecznościowych. Natomiast motyw rozrywki był w niewielkim stopniu powiązany z użytkowaniem sieci społecznościowych.
Sieci społecznościowe stały się zjawiskiem badanym w wielu dziedzinach nauki obok medioznawstwa – od filozofii, po teologię, pedagogikę, psychologię, psychiatrię czy prawo.
Problematyczne w funkcjonowaniu platform społecznościowych staje się coraz bardziej piętnowanie osób, które przyznają się do swojej religijności, liczne naruszenia wolności wyznania i sumienia na podstawie opinii wyrażonych w platformach społecznościowych, np. byłej premier Finlandii.[21] Finlandia jest uważana za jeden z najbardziej wolnych krajów na świecie. Artykuł 12 fińskiej konstytucji gwarantuje wolność słowa każdemu, bowiem chroni prawa wszystkich ludzi do wyrażania, rozpowszechniania i otrzymywania informacji, opinii i innych komunikatów. Finlandia podpisała również Europejską Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Artykuł 10 konwencji stanowi, iż każdy ma prawo do wolności słowa i prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władzy publicznej oraz bez względu na granice. Zabezpieczenia te mają umożliwić każdemu swobodne wyrażanie swoich przekonań. Jednak pomimo tych wzniosłych obietnic fińscy urzędnicy rażąco zaatakowali wolność słowa poprzez działania podjęte przez krajowego prokuratora generalnego przeciwko dr Päivi Räsänenowi. Lekarz, posłanka do fińskiego parlamentu, a w latach 2004–2015 przewodnicząca Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej oraz była minister spraw wewnętrznych w latach 2011–2015. Ma pięcioro dzieci i 10 wnuków, a wiara chrześcijańska stanowi dużą część jej życia. Jako członek Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego w Finlandii w 2019 roku zamieściła tweet, w którym kwestionuje oficjalne partnerstwo jej kościoła z wydarzeniem LGBT „Pride 2019”, zawierający zdjęcie niektórych wersetów biblijnych. Jednak to proste wyrażenie jej przekonań wkrótce spowodowało, że dr Räsänen postawiono zarzuty karne. W wyniku tweeta, w którym kwestionowała promowanie przez jej Kościół wydarzenia LGBT, dr Räsänen została oskarżona o „mowę nienawiści”. Tweet pozostał opublikowany na Twitterze, ponieważ nie naruszał obowiązujących na platformie zasad dotyczących „mowy nienawiści”, jednak fiński prokurator generalny wszczął postępowanie karne przeciwko dr Räsänen. Kilka miesięcy po opublikowaniu tweeta władze wszczęły dochodzenie w celu ustalenia, czy stanowi on przestępstwo „agitacji etnicznej”. Artykuł 10 fińskiego kodeksu karnego stanowi, że osoba może zostać oskarżona o „agitację na tle etnicznym”, jeśli rozpowszechnia opinie lub inne przesłanie, w którym jakiejś grupie grozi się, zniesławia lub obraża ze względu na jej rasę, kolor skóry, stan urodzenia, pochodzenie narodowe lub etniczne, religia lub przekonania, orientacja seksualna lub niepełnosprawność.
Trzy dni po wszczęciu przez władze wstępnego dochodzenia w sprawie tweeta prokurator generalny zażądał zbadania broszury, o napisanie której dr Räsänen została poproszona w 2004 r., na temat nauczania jej Kościoła na temat ludzkiej seksualności. Dochodzenie to doprowadziło również do postawienia zarzutów karnych księdzu dr Juhanie Pohjoli, przewodniczącemu Międzynarodowej Rady Luterańskiej, za opublikowanie broszury. W kwietniu 2021 r. prokurator generalny Finlandii postawił dr Räsänen trzy zarzuty karne – jeden za broszurę z 2004 r., jeden za tweet z 2019 r. i trzeci za udział w debacie na temat ludzkiej seksualności w programie radiowym z 2019 r.
ADF International wspierała obronę zarówno dr Päivi Räsänen, jak i biskupa Juhany Pohjola przed sądem rejonowym w Helsinkach. Jednomyślnym orzeczeniem z marca 2022 r. sąd oddalił wszystkie stawiane im zarzuty. W orzeczeniu sąd stwierdził, że interpretacja pojęć biblijnych nie należy do sądu rejonowego i nakazał prokuraturze zapłacenie ponad 60 000 euro kosztów prawnych. Jednak fiński prokurator generalny nie pozwolił, aby na tym sprawa się zakończyła i zdecydował się przeciągnąć postępowanie karne przeciwko dr Räsänenowi i biskupowi Pohjoli na czwarty rok, składając apelację od wyroku sądu rejonowego i domagając się dziesiątek tysięcy euro kar finansowych od dr Räsänena i biskupa Pohjoli oraz cenzurowania ich publikacji, co byłoby kolejnym wyraźnym naruszeniem wolności słowa. Sprawa ta pokazuje wyraźne naruszenia w tym zakresie nawet w takim państwie, jak Finlandia.
Przypadków stosowania cenzury nie tylko przez władze, ale także przez same platformy społecznościowe jest wiele. Przykładem może być odmowa publikacji amerykańskiej organizacji Live Action na Twitterze materiałów związanych z działalnością i finansami giganta Planned Parenthood, propagującego aborcję, cenzurowanie informacji dotyczących filmu „Unplanned” opowiadającego o historii przemiany Abby Johnson, byłej aktywistki aborcyjnej, a także etykietowanie go kategorią „propaganda” na platformach społecznościowych, cenzurowanie reklam pro-life podczas referendum aborcyjnego w Irlandii w serwisie Facebook, usuwanie opublikowanych na Facebooku postów w Wietnamie w 2021 roku niezgodnych z linią rządową, przytaczane przez senatora Teda Cruza podczas przesłuchań szefa Facebooka w 2018 roku przypadki kasowania treści kilkudziesięciu stron katolickich, stron konserwatywnych oraz popierających prezydenta Donalda Trumpa, w Polsce bezpośrednio przed Świętem Niepodległości w 2017 roku skasowanie około 300 stron patriotyczno-konserwatywnych, usunięcie obserwowanego przez 300 tys. osób w 2021 roku kanału LifeSite na YouTube kanadyjskiej prawicowej organizacji Campaign for Life Coalition, usunięcie kanału podcastu na YouTube rysownika Scotta Adamsa (autora popularnych komiksów o Dilbercie) krytykującego lewicę, zablokowanie przez Facebooka w trakcie tzw. Strajku Kobiet reklam Hospicjum dla Dzieci im. Małego Księcia promującego ideę hospicjów perinatalnych, a także wielu mniejszych organizacji i instytucji, a nawet osób prywatnych. Sieci społecznościowe zapowiadają zresztą nieustannie walkę z tzw. „mową nienawiści” stosując cenzurę przede wszystkim do organizacji prawicowych, katolickich i broniących życia od poczęcia do naturalnej śmierci, zaś wielu organizacjom faszystowskim pozwalając prowadzić konta bez najmniejszych uwag.
Jednoczesne etykietowanie „mową nienawiści” treści religijnych czy prawicowych nie kłóci się właścicielom platform społecznościowych z jednoczesnym umożliwianiem rozpowszechniania treści naruszających uczucia religijne i obrażających chrześcijan, jak ma to miejsce w przypadku użytkowania sieci przeciw świętemu Janowi Pawłowi II, co szerzej zostało opisane w raporcie Centrum Analiz Strategicznych Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.[22]
25 sierpnia, duże platformy internetowe czyli tzw. BigTechy muszą przestrzegać nowych unijnych przepisów o usługach cyfrowych. Te nakładają na nie obowiązek wzięcia odpowiedzialności za publikowane u nich treści (w tym dezinformację, fake newsy itp.), w tym m.in. obowiązek usuwania nielegalnych treści, oprócz tego zwiększenie ochrony użytkowników przed nadużyciami (przetwarzanie danych) i w końcu, zmuszają je do działań umożliwiających konkurencję wolnorynkową. Zgodnie z tymi przepisami w każdej sieci społecznościowej będzie możliwość zgłoszenia nielegalnych treści, a platformy do każdego takiego zgłoszenia muszą podejść z należytą starannością. Sieci społecznościowe muszą przeciwdziałać rozpowszechnianiu nielegalnych treści oraz negatywnym skutkom dla wolności wypowiedzi i informacji. Zmiany dotyczą także konieczności wprowadzenia narzędzi, które ułatwiają odwoływanie się do decyzji o blokowaniu kont czy zmniejszaniu zasięgu czy widoczności postów (znane zjawisko na przykład z Instagrama tzw. shadow ban). Nowe prawo dotyczy także jawności sposobu rekomendacji treści i wprowadzenia możliwości wyłączenia tej opcji w przypadku wyboru wyświetlania postów na feedzie bez śledzenia jego aktywności na platformie. Również sposób wyświetlania reklam użytkownikowi nie może się odnosić do wrażliwych danych użytkownika, jak orientacja seksualna, poglądy polityczne czy pochodzenie etniczne. Unia Europejska zobowiązała BigTechy do większej ochrony dzieci, w tym wysokiego poziomu prywatności i bezpieczeństwa osób nieletnich, braku możliwości profilowania reklam dla dzieci. Każda platforma co roku będzie musiała przeprowadzić audyt zgodności z Digital Services Act (DSA) – Akt o Usługach Cyfrowych. Zmiany w prawie dotyczą usług cyfrowych tylko na terenie Unii Europejskiej. Jeżeli któryś z właścicieli koncernów technologicznych nie zastosuje się do tych przepisów grozi mu kara w wysokości 6 procent rocznych obrotów handlowych.[23]
Najważniejsze kwestie praktyczne są dziś związane z umiejętnym korzystaniem w sieci społecznościowych, podnoszeniem kompetencji cyfrowych zarówno osób dorosłych, jak i niepełnoletnich użytkowników sieci, czasem w literaturze nazywaną edukacją medialną, ale także od strony praktycznej higieną cyfrową. Chodzi bowiem o wolność człowieka do obecności w świecie cyfrowym i wolność od urządzeń cyfrowych.
Jako jedna z pierwszych badaczek kwestię nadużywania internetu i kryteriów oceny objawów opisała Kimberly S. Young, nawiązując do kryteriów patologicznego uprawiania hazardu[24]: zaabsorbowanie, spędzanie coraz większej ilości czasu w celu osiągnięcia satysfakcji, nieudane wysiłki kontrolowania, ograniczenia lub zaprzestania korzystania z sieci, odczuwanie niepokoju, zmienność nastroju, przygnębienie lub irytacja przy próbie ograniczenia lub zaprzestania konsumpcji sieci, traktowanie sieci jako formy ucieczki od nastroju, okłamywanie innych osób w celu zatajenia skali korzystania z sieci, narażenie się na utratę ważnej relacji, pracy, szansy w szkole lub pracy zawodowej na skutek korzystania z sieci. Zwraca się uwagę na fakt, że osoby nadmiernie korzystające z Internetu mogą uzależnić się od jakiejś, jednej specyficznej jego funkcji, np. od gier (w tym hazardu internetowego), pornografii, komunikatorów tekstowych.[25]
Problematyka wolności dotyczy także wolności człowieka do tworzenia treści w sieciach społecznościowych. Szansa, którą dają sieci społecznościowe na kreowanie treści jest ograniczona jedynie regulaminami samych serwisów społecznościowych oraz ograniczeniami własnymi twórcy. Jednak, wolność nie oznacza samowoli. Wśród wielu zaleceń w serwisach można wyróżnić: zakaz pisania wulgaryzmów, spamowania, trollowania czy kłótni internetowych. Jednak tworzenie treści internetowych związane jest również z ograniczeniem dla treści, za które określono sankcje w polskim prawie: kodeksie karnym, kodeksie cywilnym czy określonych ustawach.[26] Dotyczą one:
- treści, które: namawiają do popełnienia lub doradzają w popełnieniu samobójstwa lub samookaleczenia (art. 151 Kodeksu karnego); grożą innym osobom popełnieniem przestępstwa na jego szkodę lub szkodę osoby jego najbliższej (art. 190 Kodeksu karnego); obrażają inne narodowości, rasy ludzkie, religie (art. 194-196 i art. 257 Kodeksu karnego oraz art. 23 Kodeksu cywilnego); nawołują do popełnienia przestępstwa (art. 255 Kodeksu karnego); propagują totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość (art. 256 Kodeksu karnego)
- treści, które: lżą osoby publiczne (art. 23 Kodeksu cywilnego); zawierają pomówienia – informacje obarczające niepotwierdzonymi zarzutami inne osoby (art. 23 Kodeksu cywilnego); obrażają inne narodowości, rasy ludzkie, religie (art. 23 Kodeksu cywilnego oraz art. 194-196 i art. 257 Kodeksu karnego)
- treści, które promują alkohol (art. 2 (1) Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r.); przyczyniają się do łamania praw autorskich lub naruszają prawa autorskie i licencje podmiotów trzecich. (Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r.); promują środki odurzające, narkotyki (art.1 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24 kwietnia 1997 r.); ujawniają bez czyjejś wyraźnej zgody dane osobowe, identyfikatory komunikatorów internetowych, fotografie, adres poczty elektronicznej, miejsce zamieszkania, pracy, przebywania, numery telefonów, tablic rejestracyjnych i inne poufne dane (Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych); zawierają słowa powszechnie uznane za niecenzuralne (art. 3 Ustawy o języku polskim z dnia 7 października 1999 r.)
Sieci społecznościowe stały się niezwykle popularnym zjawiskiem lub nawet fenomenem ostatnich kilkunastu lat w internecie, zmieniając zarówno funkcjonowanie polityki, świata biznesu, sposobów spędzania czasu, tworzenia modeli biznesowych, relacji międzyludzkich, sposobu pracy, jak i konsumpcji rozrywki czy sposobu spędzania wolnego czasu. Komunikacja międzyludzka odbywa się coraz częściej jako zapośredniczona dzięki udziałowi sieci społecznościowych, nie jest ograniczona miejscem i czasem (użytkownik w dowolnym momencie może odpowiedzieć na komunikację na różnych poziomach za pomocą różnych funkcjonalności serwisów). Sieci społecznościowe pozwalają na podtrzymywanie dotychczasowych relacji w intensywny sposób, jak i zawieranie nowych znajomości i relacji na odległość. Social media umożliwiają także organizowanie wydarzeń, organizację spotkań towarzyskich, gromadzenie osób w przestrzeni wirtualnej w celu zebrania się w przestrzeni realnej (marsze, protesty itp.). W sieciach społecznościowych użytkownicy mogą ponadto prowadzić działania sprzedażowe, a także poszukują informacji, rozrywki i kreują własny wizerunek.
1 Social network (24.08.2023), http://oxforddictionaries.com/definition/english/social%2Bnetwork.
2 J. Falls, E. Deckers, (2012), Media społecznościowe bez ściemy. Jak kreować markę, Gliwice, s. 12.
3 A. Miotk, Skuteczne social media. Prowadź działania, osiągaj zamierzone efekty, Gliwice 2013, s. 31-32.
4 M. Kaplan, M. Haenlein, (2010), Users of the World, Unite! The Challenges and Opportunities of Social Media, „Business Horizons”, nr 53, s. 60–62.
5 B. Gülnar, S. Balci, V. Çakir, (2010), Motivations of Facebook, YouTube and Similar Web Sites Users, „Bilig”, nr 54, s. 161–184.
6 S. Mehdizadeh, (2010), Self-presentation 2.0.: Narcissism and Self-esteem on Facebook, „Cyberpsychology, Behavior and Social Networking”, nr 13, s. 357–364.
7 P.M. Valkenburg, J. Peter, A.P. Schouten, (2006), Friend Networking Sites and Their Relationship to Adolescents’ Well-Being and Social Self-Esteem, „CyberPsychology and Behavior”, nr 9, s. 584–590. A.L. Gonzales, J.T. Hancock, (2011), Mirror, Mirror on My Facebook Wall: Effects of Exposure to Facebook on Self-Esteem, „Cyberpsychology, Behavior and Social Networking”, nr 14, s. 79–83.
8 R.B. Clayton, R.E. Osborne, B.K. Miller, C.D. Oberle, (2013), Loneliness, Anxiousness, and Substance Use as Predictors of Facebook Use, „Computers in Human Behavior”, nr 29, s. 687–693.
9 B. Solis Engage!, Hoboken, 2010, s. 38.
10 Ł. Kiszkiel, Wirtualne tożsamości. Portale społecznościowe jako formy autokreacji, w: M. Sokołowski, Nowe media i wyzwania współczesności, Toruń 2013, s. 175-192.
11 I. Loewe, Media w mediach. Strategie pozyskiwania odbiorcy, w: M. Sokołowski (red.), U progu wielkiej zmiany. Media w kulturze XX wieku. Nurty – kategorie, idee, Olsztyn 2008, s. 361.
12 G. Riva, Komunikacja za pośrednictwem komputera z punktu widzenia psychologii społecznej i poznawczej: teraźniejszość i przyszłość interakcji, opartych na technice, w: W.J. Paluchowski, Internet a psychologia. Możliwości i zagrożenia, Warszawa 2009, s. 75-109.
13 M. i R. Sokół, Blog – więcej niż internetowy pamiętnik, Gliwice 2008, s. 181-182.
14 A. Zalewska-Bochenko, (2016), Portale społecznościowe jako element społeczeństwa informacyjnego, „Studia Informatica Pomerania”, nr 2 (40), s. 87-97.
15 E. Katz, J.G. Blumler, M. Gurevitch, Uses and Gratifications Research, „The Public Opinion Quarterly”, 1973–1974, nr 37(4), s. 510–511.
16 M. Kotyśko, P. Izdebski, M. Michalak, P. Andryszak, A. Pluto-Prądzyńska, (2014), Nadmierne korzystanie z sieci społecznościowych, „Alkoholizm i Narkomania”, t. 27, nr 2, s. 177-194.
17 R. Burhan, J. Moradzadeh, (2020), Neurotransmitter Dopamine (DA) and its Role in the Development of Social Media Addiction, „Journal of Neurology & Neurophysiology”, vol. 11, nr 7, s. 1-2.
18 D. McQuail, Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007; A. Turska-Kawa, (2013), Media jako źródło zaspokajania fundamentalnych potrzeb: Rozważania w kontekście teorii „użytkowania gratyfikacji”, „Studia Politicae Universitatis Silesiensis” nr 10, s. 161–162.
19 A. Nadkarni, S.G. Hofmann, (2011), Why Do People Use Facebook?, „Personality and Individual Differences”, nr 52, s. 243–249.
20 Ch. Xu, S. Ryan, V. Prybutok, C. Wen (2012), It Is Not For Fun: An Examination of Social Network Site Usage, „Information and Management” nr 49, s. 210–217.
21 Berkley Centre Undergraduate Fellows Report, (2010), Bridging Babel: New Social Media and Interreligious and Intercultural Understanding, https://berkleycenter.georgetown.edu/publications/bridging-babel-new-social-media-and-interreligious-and-intercultural-understanding.
22 Centrum Analiz Strategicznych Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, (2021), Mowa nienawiści, stereotypy i uprzedzenia wobec chrześcijan prezentowane w memach publikowanych na wybranych stronach internetowych, https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2021/05/MOWANI1.pdf.
23 The Digital Services Act package, (25.09.2023), https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/digital-services-act-package.
24 K.S. Young, (1998), Internet Addiction: The Emergence of a New Clinical Disorder, „CyberPsychology and Behavior”, nr 1, s. 237–244.
25 K.S. Young, (2009), Internet Addiction: Diagnosis and Treatment Considerations, „Journal of Contemporary Psychotherapy”, nr 39, s. 241–246. A. Cooper, (1998), Sexuality and the Internet: Surfing into the New Millennium, „CyberPsychology and Behavior”, nr 1, s. 181–187. N. Petry, (2006), Internet Gambling: An Emerging Concern in Family Practice Medicine?, „Family Practice”, vol. 23, nr 4, s. 421–426.
26 M. Chmielewski, I. Durma, R. Kusiak, (2018) „Kodeks” social media dla Kościoła katolickiego w Polsce, „Biuletyn Edukacji Medialnej”, nr 15 (1), s. 160.
Atkinson G., (2023), Finnish Elected Official Charged for Quoting the Bible, https://adflegal.org/article/finnish-elected-official-charged-quoting-bible.
Berkley Centre Undergraduate Fellows Report, (2010), Bridging Babel: New Social Media and Interreligious and Intercultural Understanding, https://berkleycenter.georgetown.edu/publications/bridging-babel-new-social-media-and-interreligious-and-intercultural-understanding.
Burhan R., Moradzadeh J., (2020), Neurotransmitter Dopamine (DA) and its Role in the Development of Social Media Addiction, „Journal of Neurology & Neurophysiology”, vol. 11, nr 7, s. 1-2.
Centrum Analiz Strategicznych Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, (2021), Mowa nienawiści, stereotypy i uprzedzenia wobec chrześcijan prezentowane w memach publikowanych na wybranych stronach internetowych, https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2021/05/MOWANI1.pdf.
Chmielewski M., Durma I., Kusiak R., (2018) „Kodeks” social media dla Kościoła katolickiego w Polsce, „Biuletyn Edukacji Medialnej”, nr 15 (1), s. 146-169.
Clayton R.B., Osborne R.E., Miller B.K., Oberle C.D., (2013), Loneliness, Anxiousness, and Substance Use as Predictors of Facebook Use, „Computers in Human Behavior”, nr 29, s. 687–693.
Cooper A., (1998), Sexuality and the Internet: Surfing into the New Millennium, „CyberPsychology and Behavior”, nr 1, s. 181–187.
Falls J., Deckers E., (2012), Media społecznościowe bez ściemy. Jak kreować markę, Gliwice.
Gonzales A.L., Hancock J.T., (2011), Mirror, Mirror on my Facebook Wall: Effects of Exposure to Facebook on Self-Esteem, „Cyberpsychology, Behavior and Social Networking”, nr 14, s. 79–83.
Gülnar B., Balci S., Çakir V., (2010), Motivations of Facebook, YouTube and Similar Web Sites Users, „Bilig”, nr 54, s. 161–184.
Kaplan M., Haenlein M., Users of the World, Unite! The challenges and opportunities of Social Media, „Business Horizons” 2010, nr 53, s. 60–62.
Katz E., Blumler J.G., Gurevitch M., Uses and Gratifications Research, „The Public Opinion Quarterly”, 1973–1974, nr 37(4), s. 509-523.
Kiszkiel Ł., Wirtualne tożsamości. Portale społecznościowe jako formy autokreacji, w: M. Sokołowski, Nowe media i wyzwania współczesności, Toruń 2013, s. 175-192.
Kiwnik-Pargana J., (2023), Platformy internetowe pod unijnym nadzorem, https://www.dw.com/pl/platformy-internetowe-pod-unijnym-nadzorem/a-66624989.
Konferencja Episkopatu Polski, (2023), Dekret ogólny Konferencji Episkopatu Polski w sprawie występowania duchownych, członków instytutów życia konsekrowanego, stowarzyszeń życia apostolskiego oraz niektórych wiernych świeckich w mediach, 30.03.2023, „Akta Konferencji Episkopatu Polski”, nr 35, s. 2-16.
Konferencja Episkopatu Polski, (2018), Dekret ogólny w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych w Kościele katolickim, Warszawa, https://episkopat.pl/wp-content/uploads/2018/04/13.3.2018.PL_.Dekret-ogolny-o-ochronie-danych-osobowych.pdf.
Konferencja Episkopatu Polski, (2005), Normy Konferencji Episkopatu Polski dotyczące występowania duchownych i osób zakonnych oraz przekazywania nauki chrześcijańskiej w audycjach radiowych i telewizyjnych, 11-12.06.2004, „Akta Konferencji Episkopatu Polski”, nr 10/1, s. 74-76.
Kotyśko M., Izdebski P., Michalak M., Andryszak P., Pluto-Prądzyńska A., (2014), Nadmierne korzystanie z sieci społecznościowych, „Alkoholizm i Narkomania”, t. 27, nr 2, s. 177-194.
Loewe I., Media w mediach. Strategie pozyskiwania odbiorcy, w: M. Sokołowski (red.), U progu wielkiej zmiany. Media w kulturze XX wieku. Nurty – kategorie, idee, Olsztyn 2008.
McQuail D., Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007.
Mehdizadeh S., (2010), Self-Presentation 2.0.: Narcissism and Self-Esteem on Facebook, „Cyberpsychology, Behavior and Social Networking”, nr 13, s. 357–364.
Miotk A., Skuteczne social media. Prowadź działania, osiągaj zamierzone efekty, Gliwice 2013, s. 31-32.
Nadkarni A., Hofmann S.G., (2011), Why do People Use Facebook?, „Personality and Individual Differences”, nr 52, s. 243–249.
Petry N., (2006), Internet Gambling: An Emerging Concern in Family Practice Medicine?, „Family Practice”, vol. 23, nr 4, s. 421–426.
Przybysz M., (2018), Kościół w social media. Komunikacja instytucji eklezjalnych w mediach społecznościowych w perspektywie medioznawczej i teologicznej, „Kultura-Media-Teologia”, nr 35, s. 140-166.
Przybysz M., (2022), Wolność religijna w social media. Ograniczenia i wyzwania dla twórców religijnych, „Libertas Religiosa”, nr 1, s. 112-125.
Riva G., Komunikacja za pośrednictwem komputera z punktu widzenia psychologii społecznej i poznawczej: teraźniejszość i przyszłość interakcji, opartych na technice, w: W.J. Paluchowski, Internet a psychologia. Możliwości i zagrożenia, Warszawa 2009, s. 75-109.
Roszak P., (2021), Oblicza dyskryminacji ze względu na religię w mediach społecznościowych, https://laboratoriumwolnosci.pl/oblicza-dyskryminacji-ze-wzgledu-na-religie-w-mediach-spolecznosciowych/.
Social network, (24.08.2023), http://oxforddictionaries.com/definition/english/social%2Bnetwork.
Solis B. Engage!, Hoboken, 2010.
The Digital Services Act package, (25.09.2023), https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/digital-services-act-package.
Turska-Kawa A., Media jako źródło zaspokajania fundamentalnych potrzeb: Rozważania w kontekście teorii „użytkowania gratyfikacji”, „Studia Politicae Universitatis Silesiensis” nr 10, s. 147-170.
Valkenburg P.M., Peter J., Schouten A.P., (2006), Friend Networking Sites and Their Relationship to Adolescents’ Well-Being and Social Self-Esteem, „CyberPsychology and Behavior”, nr 9, s. 584–590.
Xu Ch., Ryan S., Prybutok V., Wen C. (2012), It Is Not for Fun: An Examination of Social Network Site Usage, „Information and Management” nr 49, s. 210–217.
Young K.S., (1998), Internet Addiction: The Emergence of a New Clinical Disorder, „CyberPsychology and Behavior”, nr 1, s. 237–244.
Young K.S., (2009), Internet Addiction: Diagnosis and Treatment Considerations, „Journal of Contemporary Psychotherapy”, nr 39, s. 241–246.
Zalewska-Bochenko A., (2016), Portale społecznościowe jako element społeczeństwa informacyjnego, „Studia Informatica Pomerania”, nr 2 (40), s. 87-97.
Monika Przybysz, dr hab. prof. UKSW – specjalista ds. public relations, crisis management, mediów społecznościowych, medioznawca, trener, wykładowca w Instytucie Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa UKSW w Warszawie. Nagrodzona przez Prezesa Rady Ministrów RP za doktorat w 2008 r. Ukończyła ze Złotą Odznaką studia podyplomowe w Uniwersytecie Warszawskim z public relations. Doktorat obroniła w 2007 z zakresu zarządzania komunikacją w kryzysie, w habilitację w 2014 roku z zakresu rzecznictwa prasowego. Kierownik sekcji public relations w Polskim Towarzystwie Komunikacji Społecznej. Współorganizator corocznych warsztatów dla rzeczników prasowych zakonnych i diecezjalnych od 2008 roku. Laureatka nagrody branży public relations „PRoton 2013”. Od 2016 roku członek Grupy Roboczej ds. etyki i standardów odpowiedzialnego prowadzenia biznesu w Ministerstwie Inwestycji i Rozwoju; od 2018 r. członek Grupy Roboczej ds. Społecznej Odpowiedzialności Uczelni w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Od 2019 r. do 2022 r. przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej w zespole roboczym Social Dimension w pracach Bologna Follow-Up Group w ramach Bologna Process. Członek Komitetu nauk Teologicznych Polskiej Akademii Nauk w latach 2020-2024.
[1] Social network (24.08.2023), http://oxforddictionaries.com/definition/english/social%2Bnetwork.
[2] J. Falls, E. Deckers, (2012), Media społecznościowe bez ściemy. Jak kreować markę, Gliwice, s. 12.
[3] A. Miotk, Skuteczne social media. Prowadź działania, osiągaj zamierzone efekty, Gliwice 2013, s. 31-32.
[4] M. Kaplan, M. Haenlein, (2010), Users of the World Unite! The Challenges and Opportunities of Social Media, „Business Horizons”, nr 53, s. 60–62.
[5] B. Gülnar, S. Balci, V. Çakir, (2010), Motivations of Facebook, YouTube and Similar Web Sites Users, „Bilig”, nr 54, s. 161–184.
[6] S. Mehdizadeh, (2010), Self-Presentation 2.0.: Narcissism and Self-esteem on Facebook, „Cyberpsychology, Behavior and Social Networking”, nr 13, s. 357–364.
[7] P.M. Valkenburg, J. Peter, A.P. Schouten, (2006), Friend Networking Sites and their Telationship to Adolescents’ Well-Being and Social Self-Esteem, „CyberPsychology and Behavior”, nr 9, s. 584–590. A.L. Gonzales, J.T. Hancock, (2011), Mirror, Mirror on my Facebook Wall: Effects of Exposure to Facebook on Self-Esteem, „Cyberpsychology, Behavior and Social Networking”, nr 14, s. 79–83.
[8] R.B. Clayton, R.E. Osborne, B.K. Miller, C.D. Oberle, (2013), Loneliness, Anxiousness, and Substance Use as Predictors of Facebook Use, „Computers in Human Behavior”, nr 29, s. 687–693.
[9] B. Solis Engage!, Hoboken, 2010, s. 38.
[10] Ł. Kiszkiel, Wirtualne tożsamości. Portale społecznościowe jako formy autokreacji, w: M. Sokołowski, Nowe media i wyzwania współczesności, Toruń 2013, s. 175-192.
[11] I. Loewe, Media w mediach. Strategie pozyskiwania odbiorcy, w: M. Sokołowski (red.), U progu wielkiej zmiany. Media w kulturze XX wieku. Nurty – kategorie, idee, Olsztyn 2008, s. 361.
[12] G. Riva, Komunikacja za pośrednictwem komputera z punktu widzenia psychologii społecznej i poznawczej: teraźniejszość i przyszłość interakcji, opartych na technice, w: W.J. Paluchowski, Internet a psychologia. Możliwości i zagrożenia, Warszawa 2009, s. 75-109.
[13] M. i R. Sokół, Blog – więcej niż internetowy pamiętnik, Gliwice 2008, s. 181-182.
[14] A. Zalewska-Bochenko, (2016), Portale społecznościowe jako element społeczeństwa informacyjnego, „Studia Informatica Pomerania”, nr 2 (40), s. 87-97.
[15] E. Katz, J.G. Blumler, M. Gurevitch, (1973-1974), Uses and gratifications research, „The Public Opinion Quarterly”, nr 37(4), s. 510–511.
[16] M. Kotyśko, P. Izdebski, M. Michalak, P. Andryszak, A. Pluto-Prądzyńska, (2014), Nadmierne korzystanie z sieci społecznościowych, „Alkoholizm i Narkomania”, t. 27, nr 2, s. 177-194.
[17] R. Burhan, J. Moradzadeh, (2020), Neurotransmitter Dopamine (DA) and its Role in the Development of Social Media Addiction, „Journal of Neurology & Neurophysiology”, vol. 11, nr 7, s. 1-2.
[18] D. McQuail, (2007), Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007; A. Turska-Kawa, (2013), Media jako źródło zaspokajania fundamentalnych potrzeb: Rozważania w kontekście teorii „użytkowania gratyfikacji”, „Studia Politicae Universitatis Silesiensis” nr 10, s. 161–162.
[19] A. Nadkarni, S.G. Hofmann, (2011), Why Do People Use Facebook?, „Personality and Individual Differences”, nr 52, s. 243–249.
[20] Ch. Xu, S. Ryan, V. Prybutok, C. Wen, (2012), It Is Not for Fun: An Examination of Social Network Site Usage, „Information and Management” nr 49, s. 210–217.
[21] Berkley Centre Undergraduate Fellows Report, (2010), Bridging Babel: New Social Media and Interreligious and Intercultural Understanding, https://berkleycenter.georgetown.edu/publications/bridging-babel-new-social-media-and-interreligious-and-intercultural-understanding.
[22] Centrum Analiz Strategicznych Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, (2021), Mowa nienawiści, stereotypy i uprzedzenia wobec chrześcijan prezentowane w memach publikowanych na wybranych stronach internetowych, https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2021/05/MOWANI1.pdf.
[23] The Digital Services Act package, (25.09.2023), https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/digital-services-act-package.
[24] K.S. Young, (1998), Internet Addiction: The Emergence of a New Clinical Disorder, „CyberPsychology and Behavior”, nr 1, s. 237–244.
[25] K.S. Young, (2009), Internet Addiction: Diagnosis and Treatment Considerations, „Journal of Contemporary Psychotherapy”, nr 39, s. 241–246. A. Cooper, (1998), Sexuality and the Internet: Surfing into the New Millennium, „CyberPsychology and Behavior”, nr 1, s. 181–187. N. Petry, (2006), Internet Gambling: An Emerging Concern in Family Practice Medicine?, „Family Practice”, vol. 23, nr 4, s. 421–426.
[26] M. Chmielewski, I. Durma, R. Kusiak, (2018) „Kodeks” social media dla Kościoła katolickiego w Polsce, „Biuletyn Edukacji Medialnej”, nr 15 (1), s. 160.
