Wprowadzenie

Sekta to izolująca się od społeczeństwa grupa ludzi, posiadająca: przywódców (z silnie wyakcentowaną rolą i hierarchią; wśród nich dominujący jest główny lider, często charyzmatyczny założyciel, czasami zwany „guru”), własne wierzenia, wartości oraz zachowania. Pojęcie wywodzi się z łaciny: (1) sequor, sequi – ‘iść’, ‘podążać za kimś’, (2) seco, secare, sectare – ‘odcinać’, ‘oddzielać’, ‘rozdzielać’. Obie etymologie są poprawne. Sekta to grupa, która (1) powstała niezależnie wokół charyzmatycznej osoby lub (2) oddzieliła się (poprzez doktrynę czy praktykę) od większej, głównej wspólnoty. W klasycznej grece, jak i w grece Nowego Testamentu łacińskiemu „sekta” odpowiada synonim heiresis, który oznacza: ‘wybór’, ‘kierunek’. Zatem etymologia słowa „sekta” i jego pierwotne znaczenie nie były wartościujące, a skojarzenia negatywne w świecie Zachodu pojawiły się dopiero od czasów średniowiecza. Oprócz tej nazwy pojawiają się nowe, alternatywne – najbardziej popularna to: „nowy ruch religijny” (dalej: nrr) jako określenie niewartościujące lub pozytywne. Istnieją jeszcze inne, np. „alternatywne ruchy religijne” (arr), „kontrowersyjne ruchy religijne”, „grupy psychomanipulacyjne”, „grupy marginesu religijnego” czy „kulty”. Dla sekt o dużym nasileniu szkodliwości stosuje się nazwę „sekta destrukcyjna”. Sekty nie są wyłącznie zjawiskiem religijnym, bowiem cechy sekciarskie istnieją także w przestrzeniach i grupach pozareligijnych.

Nie istnieje w polskim prawie definicja lub nawet nazwa „sekta” czy „nrr” (jest tak w większości państw), jednak problem sekt w kontekście wolności religijnej (sumienia i wyznania), jest bardzo ważnym zagadnieniem.

Występują trudności związane z opisem sekt/nrr: (1) różnorodność dyscyplin naukowych je badających (np. teologia, filozofia, religio­znawstwo, socjologia, psychologia, pedagogika oraz nauki prawne); (2) wielość teorii wyjaśniających to zjawisko; (3) odmienne stanowiska światopoglądowe co do wartościowania sekt jako fenomenu pozytywnego lub negaty­wnego, gdzie na ocenę ma przemożny wpływ kwestia wcześniejszych rozstrzygnięć światopo­glądowych (filozoficznych), które rzutują na badaczy, co pośrednio determinuje i przesądza o rezultatach tych badań.

Słowa kluczowe

sekty, nowe ruchy religijne (nrr); alternatywne ruchy religijne (arr); kontrowersyjne grupy religijne; grupy duchowych nadużyć; totalitarne grupy religijne; psychomanipulacja; sekty a prawo

Spis treści

1. Istota
2. Historyczne ujęcie
3. Stan rzeczy
4. Kwestie prawne
5. Aspekty praktyczne
6. Przypisy
7. Bibliografia
8. Powiązane hasła
9. O autorze

Istota

1. Definicje

Różne nauki odmiennie definiują sekty, np.:

- prawo i politologia – definicje te mówią o łamaniu przez sekty praw człowieka i swobód obywatelskich oraz godzeniu w ludzką godność, porządek społeczny oraz polityczno-prawny (sekta to „totalitarna wyspa na oceanie demokracji”);

- teologia i religioznawstwo – cechy sekt rozważają w kontekście: (1) Kościoła / macierzystej grupy – zerwanie z dotychczasowym wyznaniem; (2) Biblii / innych świętych ksiąg (np. Koranu) – dodatkowe źródła objawienia (np. Księga Mormona), (3) soteriologicznym – redukowanie zbawienia do własnej grupy; (4) dialogu religijnego – odrzucenie i propagowanie synkretyzmu; (5) eschato­logicznym – orientacja na bliski koniec świata. Dla sekt odchrześcijańskich wskazuje się dodatkowo kwestie: (6) historyczne – brak ciągłości od czasów Chrystusa; (7) trynitarne – brak wiary w Trójcę Świętą i Jezusa jako Boga i Zbawiciela;

- psychologia – definicje akcentują czynnik psychomanipulacji (w procesie werbowania i trwania w sekcie), a także zagrożenie różnych sfer życia człowieka, głównie patologii jego sfery osobowościowej; szczególnie psychologia społeczna demaskuje mechanizmy – nadużycia stosowane przez sekty w celu uzyskania kontroli nad jednostką, pod pretekstem wolności religijnej.

Istnieją także definicje: socjologiczne (mówią o izolacji sekty, stosowanych socjotechnikach itd.), czy językoznawcze (językomanipulacje), pedagogiczne, etnologiczne i inne.

Nie ma jednak uniwersalnej, powszechnie akceptowalnej definicji sekty.

2. Sekta a religia

Sekty przekraczają zjawisko religijności, ponieważ można wskazać ugrupowania: polityczne, terapeutyczno-edukacyjne i ekonomiczne, a nawet rozrywkowe o cechach sekt. Funkcjonują one jako pewne „religie zastępcze”, „kulty świeckie” czy pseudoreligie. Analiza doktryn i praktyk sekt zaprzecza ich religijnemu charakterowi, ponieważ występują tam cechy odróżniające je od religii, czy grup niese­kciarskich (np.: redukcjonizm, fundamentalizm). Sekty jawią się jako rodzaj alternatywy wobec klasycznych religii.

3. Podziały

Istnieje wiele klasyfikacji sekt, m.in. klasyczny podział: (1) przebudzeniowe, np. zielonoświątkowcy, (2) mille­narystyczne, np. świadkowie Jehowy, (3) uzdrawiające, np. scjentyści, (4) synkretyczne, np. kaodaizm, (5) gnostyczne, np. teozofia, (6) orientalne, np. Hare Kryszna. Jan Paweł II dzieli sekty na: (1) chrześcijańskie, (2) inspirujące się religiami Wschodu, (3) będące echem współczesnych ideologii, przeważnie rewolu­cyjnych. Inny podział sekt: (1) religijne, (2) polityczne – podstawa to ekstremizm polityczny, (3) edukacyjne (terapeutyczne) – w nich osiąga się „przebudzenie”, „oświecenie” itd., (4) handlowe (ekonomiczne) – celem ich jest zysk finansowy.

Historyczne ujęcie

Sekty istniały od początku historii, lecz ich aktywność w pewnych okresach się nasilała. Problemy z sektami miała już władza Rzymu 2200 lat temu. Bachanci obcho­dzili nocą bachanalia – święta ku czci bożka wina i rozrywki Bachusa – i mieli opinię rozpustników. Konsulowie rzymscy (ok. 186 r. p.n.e.) ostrzegali obywateli przed tą sektą, aby nie mylili religii rzymskiej z obcymi kultami, szerzącymi rozwiązłość.

Do III w. n.e. sekty to głównie ruchy atakujące Kościół (od VII w. także manichejscy paulicjanie i bogomiłowie). Rozwój sekt stopniowo nasilił się po 1000 r., jako reakcja na reformę gregoriańską. W XI w. pojawiają się katarzy, a potem waldensi i spirytuałowie, następnie angielscy lollardowie i czescy husyci z XIV i XV w. Ruchy ubogich zwalczały bogacenie się Kościoła i jego centralizację, co wiązało się z buntem społecznym.

Reformacja wytworzyła radykalne sekty: anabaptystów, a potem purytan i w XVII w.: diggerów i seekersów. Do XVII w. atak sekt skierowany był głównie na kler w Kościele. Po 1666 r. rosyjskie sekty staroobrzędówców (starowierców) szokowały licznymi grupowymi samospaleniami (jednorazowo do 2,7 tys. osób) – łącznie spłonęło kilkadziesiąt tys. adeptów. Od czasów reformacji w zasadzie do XX w. większość powstających sekt miała pochodzenie protestanckie lub prawosławne.

W XX w. pojawiło się kilka fal nowoczesnych sekt, np. od lat 90. do dziś, zauważa się rozwój tzw. dziwnych, śmiesznych religii: humorystycznych, fikcyjnych, fanowskich, ateistycznych czy otwartego źródła (open source).

Ostatnio dużą popularność zdobywa – jednak pozbawiona typowej sekciarskiej organizacji i destrukcji – tzw. nowa duchowość oparta na nieosobowym sacrum, samozbawieniu i odrzuceniu ofiary oraz religii („jesteśmy duchowi, ale nie religijni”). Wyróżnia się nową duchowość: sztuki, nauki, uzależnień (alkoholizmu), ateizmu, mediów, medycyny (zdrowia), ekonomii (biznesu, pieniędzy), techniki (technologii), konsumpcji (jedzenia) sportu, ciała (urody), coachingu, seksu itd. Jest to wyrazem rozszerzających się tendencji sakralizowania całej kultury.

W świadomości społecznej symbolem destrukcji sekt pozostaje jednak zbiorowe samobójstwo północnoamerykańskiej sekty Świątynia Ludu (918 osób) dokonane 18.10.1978 r. w Gujanie.

Stan rzeczy

1. Kontrowersje

Temat sekt budzi duże kontrowersje, zarówno wśród naukowców, jak i publicystów. W dużym uproszczeniu, występują dwa skrajne spojrzenia na ten fenomen, prze­ciwstawne światopoglądowo:

(1) zwolenników-apologetów, sympatyków sekt, którzy podają argumenty o ich nieszkodliwości (powołują się na zawarte w konstytucji, gwarantowane przez państwo prawo do wolności sumienia i wyznania);

(2) przeciwników-demaskatorów sekt – wskazują na destrukcyjny i negatywny charakter tych grup (oskarżają sekty i ich przywódców o psychomanipulację i szereg innych nadużyć w zakresie praw człowieka, wolności sumienia oraz łamanie innych praw pod pretekstami religijnymi). Istnieją również (3) stanowiska pośrednie – zrównoważone i kompromisowe.

Spór dotyczy jednak – jak wspomniano – bardziej płaszczyzny filozoficznej (etycznej), czyli światopoglądowej niż psychologicznej czy socjologicznej.

2. Destrukcyjność sekt

Negatywne skutki oddziaływania sekt dostrzega się, w co najmniej czterech płaszczyznach:

- fizycznej: (1) utrata zdrowia, (2) rozkład rodziny, (3) zaniedbanie i wykorzystywanie dzieci, (4) uszczuplenie finansów lub utrata całego majątku;

- duchowo-psychicznej: (1) zaburzenie tożsamości kulturowej, (2) deformacja systemu wartości, (3) utrata umiejętności abstrakcyjnego myślenia, (4) zanik wiary, (5) utrata wolnej woli i umiejętności samodzielnego myślenia, (6) regres w rozwoju, (7) niezdolność do samodzielnych decyzji, (8) odebranie poczucia własnej wartości, (9) skłonność do stanów euforii i depresji oraz histerii, (10) zanik osobowości, (11) tendencje neurotyczne i halucynacyjne, (12) leczenie psychiatryczne, (13) pojawienie się „syndromu sekty”, „syndromu indoktrynacji”, albo „syndromu pseudo-tożsa­mości” lub „syndromu traumy post-kultowej” (post-cult trauma syndrome – PCTS), a także (14) fobie;

- społecznej:(1) zanik związku z narodem i grupą etniczną, (2) odrzucenie: działalności społecznej, obrony słabszych i potrzebujących, (3) pogarda dla nauki, kultury i sztuki, (4) wrogość do otoczenia, (5) wieloletnia rekonwalescencja adeptów;

- państwowo-politycznej: (1) potępienie: idei państwa, ojczyzny i patriotyzmu, zaangażo­wania politycznego, przynależności do partii, uczestni­czenia w wyborach, (2) łamanie praw człowieka i innych norm prawnych, (3) zaprzestanie życia ekonomicznego, (4) wywrotowa ideologia – dążenie do „zapanowania nad światem”, „sekta wykazuje ambicje imperialne”, (5) dążenie do zmiany demokracji w jakiś inny, najczęściej totalitarny, ustrój społeczny, który jest pochodną ideologii sekty, (6) a ostatecznie stworzenie przyszłej rasy „nowego człowieka”.

Destrukcję sekt postrzega są głównie w kategorii patologii religijnej czy społecznej, albo uzależnienia psychicznego, jednak pomija się ich oddziaływanie na sferę stabilności struktur państwowych oraz zaburzanie mecha­nizmów demo­kra­tycznych. Niektóre sekty stanowią zagrożenie dla konstytucyjnych fundamentów społeczeństwa. Takie cele sekt są niekiedy wprost formułowane przez ich przywódców. Istnieją także ścisłe związki między terroryzmem a niektórymi sektami.

Polski dokument państwowy Raport o stanie bezpieczeństwa państwa z 1995 r. (rozdział VII) sporządzony przez Biuro Bezpieczeństwa Narodowego (BBN) przy Prezydencie RP wskazuje jako kontrowersyjne sekty: Kościół Zjednoczenia Moona, Kościół Scjentologiczny, Rodzinę, grupy satanistyczne. Dokument wymienia też inne sekty, m.in.: Niebo, Hare Kryszna oraz Kościół Zjednoczonych Chrześcijan. Inny polski dokument rządowy Raport o niektórych zjawiskach związanych z działal­nością sekt w Polsce z maja 2000 r. mówi m.in. o następujących sektach: Świątyni Ludu, wyznawcach Pak Soon-Ja, Szczepie Dawidowym (a także o tych działających w Polsce: adwentystach, christianach, „Antrovisie”, satanistach, Bractwie Zakon­nym Himawanti, Ruchu Taoistycznym). Natomiast Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce z 2010 r. (MSWiA), w rozdziale Zagrożenie ze strony destrukcyjnej działalności sekt, wskazuje takie grupy, jak np.: Kurs Cudów, Społeczność Wampirystyczna Nowa Krew, 12 Plemion, sekta „Jezus”, grupa Odnowy w Duchu Św. w Krapkowicach (zdelegalizowana przez Kurię Biskupią). W 2011 r. MSWiA wydało podobny raport, który jednak jest ostatnim, który zajmuje się sektami w Polsce.

Pomimo aktualnie wyraźnego osłabienia zainteresowania sektami w mediach i dyskursie społecznym, kwestia ta w odbiorze społecznym nadal pozostaje ważnym problemem.

3. Elementy pozytywne?

Nie wolno poprzestać na negatywnej ocenie sekt. Przeciwstawianie się wszelkim herezjom (sektom) pozwalało uściślić, precyzować ortodoksję. Sekty stanowią dla Kościoła i społeczeństwa swoisty znak. Należy pytać: jaką wartość posiadają sekty dla teologii? Uważa się, że sekty są jakby „niespłaconymi długami” Kościoła, w związku z zaniedbaniami duszpasterskimi oraz brakiem świętości jego członków. Sekty są szansą dla strategii pastoralnej. Teologia powinna wsłuchiwać się w głosy krytyki ze strony sekt, co może ją zmobilizować do przemyślenia na nowo pewnych problemów, rozwinięcia tematów zapomnianych oraz poszerzenia pól badawczych. Podobnie jak w religiach niechrześcijańskich, w sektach także odnajdujemy „ziarna” dobra.

Z sektami możliwy jest dialog (nie ekumenizm i nie dialog międzyreligijny), o ile będą nań otwarte; jednak zwykle odrzucają wszelki dialog i krytykę (jedno ze znamion sekciarstwa). Trzeba pamiętać o tym, iż dialogowi z sektami powinna towarzyszyć postawa apologetyczna (jednoczesny dialog i obrona; dialog obronny).

Kwestie prawne

1. Prawo konstytucyjne

(1) Relacje państwo – Kościoły i inne związki wyznaniowe (w tym także sekty) powinny cechować się zasadami poszanowania, wzajemnej autonomii i niezależności, a także współdziałania dla dobra człowieka (art. 25 ust. 3 Konstytucji RP z 1997 r.). Jednak w kontekście doniesień o destrukcyjności, realizacji własnych celów sprzecznych z celami ogólno­społecznymi i zamykaniu się na świat zewnętrzny, można wątpić we współpracę i współdziałanie sekt z państwem dla konstytucyj­nie określonego celu, jakim jest dobro człowieka i dobro wspólne.

Poszanowanie autonomii i wzajemnej niezależności państwo – sekty nie występuje, gdyż wiele sekt destrukcyjnych deklaruje dążenie do zupełnej przebudowy demokraty­cznych ustrojów państwowych i zastąpienia ich innym porzą­dkiem (np. geniokracją – rządy geniuszy – w Ruchu Raëliańskim). Wiele z nich otwarcie dąży do przejęcia władzy.

(2) Zasada równouprawnienia związków wyznaniowych (art. 25 ust. 1 Konstytucji) jest ważna wobec totalitarnych zakusów nie­których sekt destrukcyjnych, które jawnie de­klarują dąże­nie do ustanowienia państwa wyznanio­wego, gdzie wierzenia sekty będą oficjalną, jedynie uznaną religią, która będzie wspierana za pomocą środków, jakie posiada państwo. Uznaje się nawet, że państwa faszystowskie i komunistyczne (np. III Rzesza, ZSRR) zostały opanowane przez specyficzne sekty o charakterze politycznym. Cel wprowadzenia państwa wyznaniowego, a następnie prześladowania niepodzie­la­ją­­cych wierzeń sekty jest bliski niektórym takim grupom. Nie są to idee obce ugrupowaniom terrorystycznym zabarwionym fanatyzmem religijnym, które także można traktować jako rodzaj sekt destrukcyjnych.

(3) Zasada bezstronności władz państwowych w sprawach religijnych (art. 25 ust. 2) jest istotna w kontekście nieetycznych działań psychomanipulacyjnych (kontrola umysłu) sekt, niweczących możliwość wolnego wyboru, swobody wyrażania poglądów religijnych i światopoglą­do­wych. Jednostka nie ma szans w starciu z siłą technik manipulacyjnych sekt, które zakłócają swobodę wyrażania przekonań religijnych w życiu publicznym. Stworzenie gwarancji równych możliwości i swobody wyrażania poglądów oznacza konie­­czność przeciwdziałania przez państwo takiej destrukcji sekt. Działanie to będzie zachowaniem bezstronności w sprawach religii. Państwo powinno chronić swoich obywateli i zapewnić takie warunki, aby mniejszość nie mogła dyskryminować większości.

(4) Zasada regulująca stosunki między państwem a jednostką ludzką w zakresie wolności sumienia i religii (art. 53 ust. 1) oznacza, iż na państwie spoczywa obowiązek czu­wania, aby przymus (też psychiczny) skierowany na adeptów i werbowanych nie miał miejsca, a jeśli się pojawi, to państwo powinno po­dejmować kroki zapo­biegawcze i zaradcze przeciwko niemu.

(4.1.) Istnieją przesłanki ograniczania wolności wyznania (granice wolności wyznania – art. 31 ust. 3 i art. 53 ust. 5). Analizując je w kontekście najczęściej pojawiających się oskarżeń pod adresem sekt, za najistotniejszą uznaje się ochronę bezpieczeństwa państwa (ataki terrorystyczne, próby przejęcia władzy drogą zamachu, infiltracja administracji itd.). Inne tego rodzaju przesłanki to: porządek publiczny, ochrona zdrowia, ochrona moralności, a także wolność i prawa innych osób.

(4.2.) Istnieje także konstytucyjne prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi poglądami, (art. 53 ust. 3), co posiada swoje znaczenie w kontekście sekt. Prawo to ograniczone jest obowiązkiem uwzględnienia stopnia dojrzałości dziecka, a także wolności jego sumienia i wyznania oraz jego przekonań (art. 48 ust. 1 i art. 53 ust 3). Oznaczać to może rosnące – wraz z wiekiem – legalne możliwości wpływania sekt na wiarę dziecka.

(4.3.) Polskie prawo zapewnia wolność tworzenia nowych kościołów i związków wyznaniowych (tworzenie nowych religii – art. 2 pkt. 1 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989 r.). Warto tu zwrócić uwagę, że art. 18 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. oraz Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. nie mówią o wolności ustana­wiania nowych religii, ale jedynie o wolności w zakresie zmiany wyznawanej religii. Podobnie art. 9 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. nie zna takiego prawa, lecz tylko „wolność zmiany religii” w zakresie tych, które już istnieją. Także wolność religii, o której mowa w art. 53 ust. 2 Konstytucji, nie obejmuje wprost wyrażonego prawa do zakładania nowych religii.

2. Prawo cywilne

Prawo cywilne może mieć zastosowanie w kwestiach związanych z sektami, szczególnie jeśli chodzi o: (1) ochronę dóbr osobistych, (2) niweczenie skutków wad oświadczenia woli, (3) obowiązek naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za „szkody niemajątkowe”. Również sekty/nrr podejmują próby wykorzystania przepisów prawa cywilnego w celu ochrony swoich interesów, składając pozwy mające na celu ograniczenie wszelkiej krytyki i uciszanie oponentów. Jednakże każda osoba w Polsce posiada prawo do krytyki i oceniania grup religijnych, w tym również do swobodnego posługiwania się terminem „sekta”, a nrr muszą być przygotowane na taką krytykę i muszą ją znosić, szczególnie że często same stosują agresywną narrację wobec innych religii. Krytyka grup religijnych jest wyrazem wolności ekspresji, wolności do informacji i nie łamie automatycznie prawa do wolności sumienia i wyznania. Opinia ta jest potwierdzana przez teoretyków prawa oraz orzeczenia polskich sądów. 13.07.1999 r. Sąd Okręgowy w Lublinie wydał wyrok w sprawie, jaka toczyła się przeciwko A. Łobaczewskiej (przewodniczącej Ruchu Obrony Rodziny i Jednostki – jednej z organizacji antysektowych) z powództwa Instytutu Wiedzy o Tożsamości „Misja Czajtanii”. Sąd zaznaczył, że pozwana ma prawo do krytyki i oceniania tej organizacji, w szczególności ma prawo do nazywania ich sektą, a nowe związki wyznaniowe muszą liczyć się z tym, że będą krytykowane i muszą być przygotowane na nazywanie ich sektami, co jest skutkiem wolności dyskusji religijnej. Sąd uznał też, że słowo ‘sekta’ nie jest obraźliwe (sygn. akt IC 961/96). Sąd Apelacyjny – w tej samej sprawie – 11 kwietnia 2001 r. określił, że art. 54 ust. 1 Konstytucji RP gwarantuje bowiem każdemu wolność wyrażania poglądów, w tym prawa do krytyki, obejmujące swobodne posługiwanie się terminem ‘sekta’ (sygn. akt IA Ca 89/01). Proces zakończył się umorzeniem z powodu wycofania pozwu (sygn. akt IC 446/01).

3. Prawo rodzinne

W zakresie prawa rodzinnego istnieją możliwości przeciwdziałania patologicznym działaniom sekt, które naruszają normy prawa, co dotyczy: (1) głównie osób, pozostających pod władzą rodzicielską (do 18. roku życia), a także (2) pozostałych osób (dorosłych) – w tym wypadku możliwości są bardzo mocno ograniczone. Jeśli chodzi o dzieci (małoletnich) kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964 r. stwarza m.in. pewne możliwości postępowania w stosunku do rodziców dziecka (będących w sekcie): (1) ograniczenie – art. 113§2 lub (2) zakazanie osobistej styczności dziecka z rodzicami – art. 113§1; (3) ograniczenie – art. 109 i (4) zawieszenie – art. 110§1 lub (5) pozbawienie z urzędu władzy rodzicielskiej – art. 111§1; a także (7) ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców na rzecz drugiego – art. 107. Przewiduje także (8) możliwość rozstrzygania konfliktów pomiędzy rodzicami dysponującymi władzą rodzicielską – art. 97. Kodeks ten traktuje także o (9) odebraniu dziecka osobie nieuprawnionej – art. 100. W stosunku zaś do osób dorosłych w grę wchodzą w zasadzie prawie wyłącznie działania (10) w kwestiach majątkowych (poza ewentualnym ubezwłasnowolnieniem).

4. Prawo karne

Jeśli chodzi o prawo karne, to członkowie sekt za popełniane przestępstwa podlegają normom polskiego prawa karnego, tak jak wszyscy inni obywatele. Nie przewidziano kryminalizacji czynów typowo związanych z funkcjonowaniem sekt czy tam występujących – tzw. przestępczości sekciarskiej (np. psychoma­nipulacji), ponieważ – zdaniem teoretyków prawa karnego – polskie prawo dysponuje licznymi środkami pozwala­jącymi skutecznie reagować wobec destrukcyjnej działalności tych grup i efektywnie zapobiegać ich ekspansji. Środki te uznano za wystarczające.

Odmiennie sytuacja przedstawia się w innych krajach, gdzie do kodeksów karnych wprowadzono różne szczegółowe prawnokarne rozwiązania antysektowe (np. Francja).

5. Prawo administracyjne

(1) Prawna rejestracja (wpisanie grupy religijnej do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych) w MSWiA czy legalność funkcjonowania w państwie danej grupy religijnej nie ma wpływu na występowanie lub nie u niej cech sekty. Fakt zarejestrowania nie jest państwowym zaświadczeniem o braku cech sekty. Organ rejestrowy dokonuje jedynie sprawdzenia zgodności statutu z obowiązującym w Polsce prawem. Powoływanie się na legalność lub rejestrację, jako na swoiste świadectwo „asekciarstwa” jest pewną manipulacją. Nie można dowieść, że grupa religijna nie jest sektą za pomocą argumentu z dokonania wpisu do wspomnianego rejestru czy uzyskania osobowości prawnej w inny sposób (inna forma prawna), ponieważ są to dwie niezależne kwestie. Również pozostawanie grupy religijnej w stanie nieformalnym (tj. bez przyjmowania przez nią jakiejś określonej, specyficznej formy prawnej) nie oznacza automatycznie jej nielegalności. Tak więc nie należy mylić zagadnień: legalności z posiadaniem osobowości prawnej, a także rejestracji z niewystępo­waniem cech sekciarskich w grupie.

Prawo do działalności religijnej jest całkowicie niezależne od posiadania osobowości prawnej czy działalności w innej formie prawnej lub funkcjonowania bez jakiejkolwiek formy prawnej. Prawo to jest ściśle związane z podstawą prawną zawartą w Konstytucji RP – tj. zasadą wolności sumienia i wyznania. Tak więc każdy obywatel, czy grupa obywateli posiada prawo do działalności religijnej – w tym także do tworzenia grup religijnych.

Prawo polskie nie zakazuje działalności sekt, nawet satanistycznych lub innych ekstremalnych – jeśli tylko nie odwołują się do totalitarnych ideologii: nazizmu, faszyzmu, komunizmu, a także jeśli ich programy lub działalność nie dopuszczają nienawiści rasowej i narodowościowej, oraz stosowania przemocy, a także jeśli nie utajniają one swych struktur lub członkostwa.

(2) Jeśli chodzi o wolność ekspresji – prawo do publicznej krytyki sekt, to niemiecki Sąd Administracyjny w Kolonii (Dziesiąta Izba, sygn. akt 10 L 403/94), w uzasadnieniu decyzji w sprawie grupy Hare Kryszna (ISKCON) z 05.09.1995 r. stwierdził, iż rząd niemiecki jest uprawniony do krytyki nauczania grup religijnych lub światopoglądowych, o ile nauczanie to jest sprzeczne z porządkiem wartości wy­nikających z praw podstawowych. Sąd stanął na stanowisku, że ta grupa religijna opowiada się za społeczeństwem teokratycznym zhierarchizowanym w cztery kasty (warstwy), co oznacza, że tam nie ma miejsca dla ideologii państwa świeckiego. Sąd dodał, że istnieje możliwość „niebezpiecznego oderwania od rzeczy­wistości” przez intensywne śpiewy rytualne i przywiązanie do grupy, oraz głębokich zmian osobowościowych, aż po zerwanie więzi rodzinnych i społecznych u młodych ludzi, członków ruchu. Krytycznie odniósł się także do podrzędnej roli kobiety w ruchu Hare Kryszna. Orzekł również, że rząd ma prawo akcentować oczywiste sprzeczności nauczania ruchu z porządkiem wartości Konstytucji Niemiec, a w szczególności z prawem do wolności i równości oraz z zasadami państwa świeckiego¹.

23.05.1989 r. niemiecki Federalny Sąd Administracyjny orzekł, że niemiecki rząd ma prawo nazywać ‘sektą’ orga­nizację, która starała się uchodzić za terapeutyczną in­stytucję, całkowicie niezwiązaną z religią: Medytację Transcen­de­n­talną (TM) oraz nakazał czuj­ność, ze wzglę­du na jej praktyki, ponieważ stwierdził, że stosowane przez nią techniki medy­tacyjne mogą powodować szkody psychiczne i niszczyć osobowość. Uznał, że rząd powinien być neutralny, lecz nie ma prawa do obojętności, ponieważ jego obowiązkiem jest przestrzeganie obywateli – szczególnie ludzi młodych. Na mocy tego orzeczenia niemiecki rząd federalny wydał broszurę, która przestrzegała przed praktykami TM².

6. Europejskie standardy prawa ochrony praw człowieka

Podstawowym aktem prawnym w Europie w kwestii ochrony praw człowieka jest Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r., a państwa członkowskie Rady Europy (także Polska) są związane jej treścią. Umowa ta powołała do życia dwa organy mieszczące się w Strasburgu: Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) i nieistniejącą już Europejską Komisję Praw Człowieka (EKPCz). W świetle orzecznictwa tych organów istotna jest kwestia granic wolności religijnej w kontekście sekt.

(1) Komisja i Trybunał Strasburski w swoich orzeczeniach posługiwały się nazwą ‘sekta’ (np. wyznawcy sekty Moona, sekta świadków Jehowy, kapłan sekty)³.

(2) Nie każdy system wierzeń, uznający się za religię, jest objęty ochroną Konwencji, ponieważ nie każda sekta/nrr odpowiada rzeczywistemu pojęciu religii⁴. Przedmiotem wolności religii może być tylko ta religia, która ma własną rozpoznawalną tożsamość, albowiem w przeciwnym wypadku istnienie religii musi być przez skarżącego dowiedzione. Z reguły EKPCz negatywnie rozpatrywał pozwy religii nowych, mniejszo­ściowych czy nieformalnych. Raport na XI Konferencję Euro­pejskich Sądów Konstytucyjnych w 1999 r. stwierdzał, że istnieje pewna bezradność europejskiej jurysdykcji konstytucyjnej w związku z brakiem jednoznacznego kryterium pozwalającego na określenie, który światopogląd zasługuje na miano religii i ochronę, a który jest jedynie sektą i jej swoboda działania powinna być co najmniej kontrolowana⁵.

(3) Zgodnie z decyzjami EKPCz nie wszystkie akty czy działania motywowane religią lub przekonaniami byłyby objęte ochroną Konwencji⁶.

(4) W świetle Konwencji oraz orzecznictwa ETPCz odpowiednia krytyka poglądów religijnych czy etycznych jest dopu­szczalna i nie narusza prawa wolności religijnej gwarantowanej w art. 9. Sekta czy wyznanie nie może wywodzić z koncepcji wolności religijnej prawa do wolności od krytyki⁷. Wolność manifestowania religii nie oznacza prawa do wy­jęcia spod wszelkiej krytyki; należy tolerować i akceptować negację swoich przekonań religi­jnych, a nawet propa­gowanie za­sad (doktryn) wrogich własnej wierze⁸. Krytyka ta może ude­rzać w wierzenia lub przekonania do tego stopnia, że wyznawcy danej religii lub przekonania mogą się czuć tym głęboko poruszeni, jednak krytyka ta powinna być rzeczowa. W tym kontekście prawo do dopuszczalnej krytyki sekt i nrr przysługuje m.in. także organom państwa, organizacjom antysektowym i poszczególnym jej działaczom.

(5) ETPCz uznał dopuszczalność prozelityzmu, lecz jednocześnie zdefiniował niewłaściwy prozelityzm (improper proselytism) – prozelityzm niedopu­szcza­lny⁹. Nie każdy prozelityzm mieści się w dopuszczalnych granicach prawa do uzewnętrzniania swych przekonań w for­mie nauczania. Istnieje radykalna różnica między świadectwem a prozelityzmem, który polega na wykorzystaniu oszukańczych, podstępnych i niemoralnych środków. Konwencja nie chroni prozelityzmu niestosownego, wypa­czonego (m.in. kontroli umysłu i psychoma­ni­pulacji) sekt. Nie jest on elementem wolności religii, lecz stanowi niedopuszczalne nadużycie prawa do wolności religijnej.

(6) Trybunał przypisuje tradycyjnej religii ogromne znaczenie i uznaje, że religia jest żywotnym czynnikiem, określającym tożsamość osoby ludzkiej¹⁰, jest jednym z fundamentalnych dóbr szczególnie chronionych przez prawa człowieka. To ona de­cyduje o światopoglądzie i drodze życia człowieka, ma znaczenie dla rodziny i społeczeństwa. Z wartościami religii tra­dycyjnych muszą się liczyć sekty, werbujące nowych członków. Trybunał stwierdził, że ataki sekt (w ramach swobody wypowiedzi i ekspresji) na religię nie mogą przekraczać dopuszczalności granic debaty publicznej (bezzasadna na­pastliwość). Ataki takie nie powinny uniemożliwiać praktykowania religii czy bezprawnie godzić w uczucia religijne innych osób. Niedopu­szczalne jest, aby za cel swoich ataków i werbunku sekty przyjmowały członków tradycyjnych religii zastanych, uz­na­nych czy usta­lo­nych¹¹.

(7) Uznane religie nie mogą być agresywnie i bezprawnie deprecjonowane przez rozwijające się dynamicznie sekty, które funkcjonują w społeczeństwie, gdzie panują ustalone tradycje, wartości religijne i moralne. Sekty muszą szanować tradycyjne, uznane religie i ich wartości, obok których funkcjonują¹².

(8) Władze publiczne powinny działać w imię ochrony istotnych wartości dobra wspólnego (ładu państwowego, społecznego i moralnego oraz zdrowia publicznego). Szczególnie w te interesy sekty nie powinny godzić, lecz jeśli to nastąpi, to państwo, w przypadku naruszenia istotnych wartości dobra wspólnego, po­winno na nie reagować, a nawet uprzednio im zapobiegać¹³.

(9) Uczucia religijne wiernych powinny być chronione i szanowane przez państwo, również przez sekty. Jednakże to na państwie ciąży obowiązek zapewnienia, aby uczucia religijne były uszanowane przez sekty¹⁴. Państwo powinno strzec i ochraniać uczucia religijne wiernych przed różnymi nieuprawnionymi działaniami sekt, także przed niedopuszczalnym prozelityzmem.

(10) ETPCz istotne znaczenie przypisuje tzw. pokojowi religijnemu w związku ze społecznym znaczeniem religii w kon­tekście tego, że wolność religii stanowi jedną z podwalin społeczeństwa demokratycznego i jeden z warunków pluralizmu, bez którego istnienie społeczeństwa demokratycznego jest niemożliwe. Z taką wartością religii muszą się liczyć sekty, ponieważ w przeciwnym razie przyczyniają się do naruszania istniejącego w społeczeństwie pokoju religijnego¹⁵.

(11) Błędna jest koncepcja praw człowieka, gdzie sekty „pod szta­ndarami” wolności religijnej atakują tradycyjne instytucje i wartości (bombardowanie prawami człowieka), broniąc w ten sposób swoje nieetyczne działania. To redukuje prawa człowieka do gwarancji służących wyłącznie wszelkim mniejszościom, a jednak podmiotem praw człowieka jest każdy człowiek, także ten należący do religijnej większości¹⁶.

Aspekty praktyczne

Działalność sekt spowodowała spontaniczne, oddolne powstawanie ruchu pomoco­wego dla ofiar sekt o charakterze spo­łecznej samoobrony. Istnieją pozarządowe, oby­watelskie organizacje i grupy nieformalne, zajmujące się pomocą osobom poszkodo­wanym przez sekty. Ocenia się, że na świecie istniało ok. 2-5 tys. tego typu grup, a w Polsce były to m.in.:

• Ruch „Effatha” - od 1989 r.

• Ruch Obrony Rodziny i Jednostki (RORiJ) - od 1993 r.

• Dominikańskie Centra Informacji o NRR i Sektach - od 1994 r.

• Funkcjonują także niezależne ośrodki, np.: Toruńskie Centrum Informacji o Sektach i Ruchach Religijnych (TCIoSiRR) od 1990 r., Centrum Informacji o Sektach i Kultach „Quo vadis” w Olsztynie (CIoSiK).

Działa także organizacja pozarządowa – Europejska Federacja Ośro­dków ds. Badań i Informacji o Sektach (FECRIS), która skupia krajowe i lokalne ośrodki, np. polskie Stowarzyszenie RORiJ. Organizacje te prowadzą (lub prowadziły) także działalność dokumentacyjną (dotyczącą aktywności sekt), naukową czy publikacyjną.

Dwa zasadnicze kierunki przeciwdziałania i neutralizacji destrukcji spowo­do­wanej sektami, to: (1) zapobieganie – profilaktyka, czyli m.in. ostrzeganie przed se­ktami; zmniejszanie podatności na werbunek; doskonalenie rozwiązań prawnych; (2) leczenie – terapia, czyli m.in. pomoc po opuszczeniu sekty.

Istnieje wiele oficjalnych dokumentów na temat sekt, które zazwyczaj nie mają charakteru prawnie wiążącego, lecz stoi za nimi powaga instytucji, np.:

● Raport Cottrella z 1984 r. (Parlament Europejski) – podkreśla, że działanie nrr wzbudza niepokój;

● Raport Hunta z 1991 r. (Rada Europy) – wskazuje, że: „działalność niektórych sekt zakłóca porządek publiczny”.

Wiele państw przeciwdziałało szkodliwym sektom, np. Francja i Nie­mcy oraz Polska. Wskazać można, np. akcję kanclerza Niemiec H. Kohla przeciw scjento­logom, powołanie francuskiej rządowej Międzyministerialnej Misji ds. Walki z Sektami (MILS), wprowadzenie do kodeksów karnych Francji i Belgii przestępstw psychomanipulacji, stworzenie polskiego rządowego Międzyresortowego Zespołu do spraw Nowych Ruchów Religijnych (MZNRR). 

Przypisy

Na zalecenie redakcji ISWR usunięto większość przypisów.

¹ I. Kamiński, Oficjalne raporty, dokumenty i orzeczenia sądowe, dotyczące ruchu Hare Kryszna. Komentarz i fragmenty, [w:] Cichocki J., Hare Kriszna a chrześcijaństwo, Płock-Toruń 2008, s. 92.

² I. Kamiński, Wprowadzenie - kontrowersje związane z określeniem ‘sekta’, [w:] Cichocki J., Hare Kriszna a chrześcijaństwo, Płock-Toruń 2008, s. 8-9.

³ Decision 15.10.1984, aplication n. 8562/79, DR 26/92-93 - Digest III, s. 391, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001, s. 229, 304-307; Decision N. v. Sveden 11.10.1984, aplication n. 10410/83, DR 50/203, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów…, s. 244-245; Skarga nr 2299/64 - Decyzja z 2.04.1965 YB VIII, s. 334-336 [w:] Wolność religii. Wybór…, s. 179-180; Case of Kalac v. Turkey, Court Judgm., 1 July 1997, s. 8-10, Reports 1997; Kamiński I., Wprowadzenie - kontrowersje związane z określeniem ‘sekta’…, s. 5-12.

⁴ Decision 1.04.1971, aplication n. 4445/70, Collection 37, s. 122-123 - Digest III, s. 380; Wolność religii…, s. 186; Decision X v. The United Kindom 4. October 1997, aplication n. 7291/75, DR 11/55 [w:] Wolność religii…, s. 199-200.

⁵ Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie konstytucyjnym Europejskich Sądów Konstytucyjnych - XI Konferencja Europejskich Sądów Konstytucyjnych. Raport generalny, Warszawa 16-20.06.1999, s. 17.

⁶ A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka. Orzecznictwo, Kraków 2001, t. II, s. 920; M. Granat, Granice wolności religijnej w społeczeństwie pluralistycznym, [w:] Materiały II Międzynarodowej Konferencji na temat „Religia i Wolność Religijna w Unii Europejskiej”, Warszawa 2002, red. J. Kurkowski, O. Theisen, Lublin 2003, s. 181-182; Manoussakis i inni przeciw Grecji. Wyrok 26.09.1996, Reports 1996; X. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu. Skarga nr 6886/75 - Decyzja z 18.05.1976 DR 5, s. 10 i n. [w:] Wolność religii…, s. 191-192; Case of Kalac v. Turkey, Court Judgm., 1 July 1987, s. 8-10, [w:] Orzecznictwo strasburskie. Zbiór orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 1990-1997. Tom II, red. T. Jasudowicz, Toruń 1998, t. II, s. 689-692; Yanasik przeciwko Turcji. Skarga nr 14524/89 - Decyzja z 06.01.1993, DR 74, s. 14, [w:] Wolność religii…, s. 269; X. i Kościół Scjentologiczny przeciw Szwecji. Skarga nr 7805/77 - Decyzja z 05.05.1979, DR 16, s. 68 i n. [w:] Wolność religii…, s. 210-212.

⁷ Decision Church of Scientology and 128 members v. Sweden 14. July 1980, aplication n. 8282/78, DR 21/109 [w:] Wolność religii…, s. 217-218; K. Warchałowski, Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Lublin 2004, s. 119-120.

⁸ Otto-Preminger-Institut przeciwko Austrii. Wyrok z 20.09.1994, ser. A, nr 295-A, [w:] Wolność religii…, s. 292; Decision Teresa Dubanowska and Tomasz Skup v. Poland 18. April 1997, aplication n. 33490/96 and 34055/96, DR 89/159, [w:] K. Warchałowski, Prawo do wolności myśli…, s. 120.

⁹ Judgement Kokkinakis v. Grece 25. May 1993, aplication n. 14307/88; Warchałowski K., Prawo do wolności myśli…, s. 116-118; Wolność religii…, s. 285-291.

¹⁰ Otto-Preminger-Institut przeciwko Austrii. Wyrok z 20.09.1994, ser. A, nr 295-A, [w:] Wolność religii…, s. 292; Case of Otto-Preminger-Institute v. Austria. Court Judgm., 20.09.1994, ser. A, t. 295-A, s. 12-17 [w:] Orzecznictwo strasburskie…, s. 692-695.

¹¹ T. Jasudowicz, Sekty i nowe ruchy religijne ze stanowiska europejskich standardów praw człowieka, [w:] Człowiek a sekty. Nadużycia wobec praw i wolności człowieka, red. S. L. Stadniczeńko, J. Urban, Opole 1998, s. 164-165.

¹² T. Jasudowicz, Sekty i nowe ruchy religijne…, s. 167.

¹³ T. Jasudowicz, Sekty i nowe ruchy religijne…, s. 161-163.

¹⁴ Otto-Preminger-Institut przeciwko Austrii…, s. 292.

¹⁵ Otto-Preminger-Institut przeciwko Austrii…, s. 292.

¹⁶ T. Jasudowicz, Sekty i nowe ruchy religijne… s. 155-157, 166-167.

Bibliografia

Chrzczonowicz P., Sekty destrukcyjne. Wybrane zagadnienia prawne, kryminologiczne i społeczne, Toruń 2013.

Granat M., Granice wolności religijnej w społeczeństwie pluralistycznym, [w:] Materiały II Międzynarodowej Konferencji na temat „Religia i Wolność Religijna w Unii Europejskiej”, Warszawa 2002, red. J. Kurkowski, O. Theisen, Lublin 2003.

Jasudowicz T., Sekty i nowe ruchy religijne ze stanowiska europejskich standardów praw człowieka, [w:] Człowiek a sekty. Nadużycia wobec praw i wolności człowieka, red. S. L. Stadniczeńko, J. Urban, Opole 1998.

Johann W., Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie konstytucyjnym Europejskich Sądów Konstytucyjnych - status jednostki. (I część raportu generalnego - XI Konferencja Europejskich Sądów Konstytucyjnych, [w:] Biuletyn Trybunału Konstytucyjnego. Numer specjalny: Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie konstytucyjnym - XI Konferencja Europejskich Sądów Konstytucyjnych, Warszawa 16-20.05.1999.

Kamiński I., Badania nad sektami i nowymi ruchami religijnymi - statystyka, literatura i inne źródła wiedzy, [w:] Kamiński I., Współczesne teorie sekty i psychomanipulacji. Teoretyczne modele opisujące sekty, nowe ruchy religijne i psychomanipulacje w ujęciu wybranych autorów, Toruń 2011.

Kamiński I., Europejska Federacja Ośrodków ds. Badań i Informacji o Sektach (FECRIS), [w:] Sekty i nowe ruchy religijne – wolność czy zniewolenie? Zagadnienia interdyscyplinarne, red. I. Kamiński, P. Chrzczonowicz, Toruń 2012.

Kamiński I., II.1. Terminologia – sekta czy nowy ruch religijny, [w:] I. Kamiński, Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach. Praktyczny poradnik na temat sekt, alternatywnych ruchów religijnych i parareligijnych, Warszawa 2013.

Kamiński I., Ochrona dziecka i dorosłych przed patologiami tzw. sekt w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym [w:] Sekty jako zagrożenie i wyzwanie XXI w., red. D. Grzesiak-Witek, P. Witek, Stalowa Wola-Sandomierz 2010.

Kamiński I., Oficjalne raporty, dokumenty i orzeczenia sądowe, dotyczące ruchu Hare Kryszna. Komentarz i fragmenty, [w:] Cichocki J., Hare Kriszna a chrześcijaństwo, Płock-Toruń 2008.

Kamiński I., Parlament, rząd i inne instytucje publiczne wobec sekt w Polsce, [w:] Grupy kultowe. Uwa­runko­wania społeczne, red. M. Gajewski, Kraków 2012.

Kamiński I., Sektologia (sektoznawstwo) i teoria sekty, czyli perspektywy badań nad sektami i nowymi ruchami religijnymi, [w:] Kamiński I., Współczesne teorie sekty i psychomanipulacji. Teoretyczne modele opisujące sekty, nowe ruchy religijne i psychomanipulacje w ujęciu wybranych autorów, Toruń 2011.

Kamiński I., Sekty szansą dla Kościoła?, Teologia i Człowiek. Półrocznik Wydziału Teologicznego UMK w Toruniu 2010, nr 15.

Kamiński I., Sekty i nowe ruchy religijne w oficjalnych dokumentach. Klasyfikacja, analizy, komentarz i teksty źródłowe (raporty, rezolucje, zalecenia, uchwały, rozporządzenia), Toruń 2011.

Kamiński I., Sekty w wybranych orzeczeniach organów strasburskich Rady Europy: Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Europejskiej Komisji praw Człowieka, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia społeczno-prawne, red. I. Kamiński, M. Płodowski, Toruń-Olsztyn 2008.

Kamiński I., Status sekt i nowych ruchów religijnych w polskim systemie prawnym, [w:] Abc o sektach, red. M. Gajewski, Kraków-Tychy 2004.

Kamiński I., Wprowadzenie – kontrowersje związane z określeniem ‘sekta’, [w:] Cichocki J., Hare Kriszna a chrześcijaństwo, Płock-Toruń 2008.

Kamiński I., Wprowadzenie do zagadnienia sekt i alternatywnych ruchów religijnych (etymologia; etiologia; teoretyczne opisy: źródła, definicje, klasyfikacje, modele i ich typologie; skala; konsekwencje; profilaktyka, terapia i ruch pomocowy), [w:] Sekty i nowe ruchy religijne – wolność czy zniewolenie? Zagadnienia interdyscyplinarne, red. I. Kamiński, P. Chrzczonowicz, Toruń 2012.

Kamiński I., Wybrane naczelne zasady Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej a sekty i nowe ruchy religijne, [w:] Sekty. Społeczne i prawno-polityczne aspekty zjawiska. Zbiór studiów, red. I. Kamiński, M. Płodowski, Olsztyn 2009.

Kamiński I., Wybrane normy prawa cywilnego w kontekście działalności tzw. sekt i nowych ruchów religijnych, [w:] Kontrowersyjne grupy kultowe i sekty. Analiza psychologiczna i prawna, red. M. Gajewski, Kraków 2011.

Kamiński I., Zagrożenia, generowane przez sekty destrukcyjne dla państwa i demokracji oraz przeciwdziałanie im (przykład Francji, Niemiec, USA, Chin i Japonii), [w:] Sekty. Społeczne i prawno-polityczne aspekty zjawiska. Zbiór studiów, red. I. Kamiński, M. Płodowski, Olsztyn 2009.

Kulwicka-Kamińska J., Pojęcie sekty – rozważania terminologiczne, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia społeczno-prawne, red. I. Kamiński, M. Płodowski, Toruń-Olsztyn 2008.

Nowicki A., Europejski Trybunał Praw Człowieka. Orzecznictwo, Kraków 2001, t. II, s. 920.

Orzecznictwo strasburskie. Zbiór orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 1990-1997. Tom II, red. T. Jasudowicz, Toruń 1998, t. II.

Warchałowski K., Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Lublin 2004.

Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Akty prawa, orzecznictwo, dokumenty

Case of Kalac v. Turkey, Court Judgm., 1 July 1987, s. 8-10, [w:] Orzecznictwo strasburskie. Zbiór orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 1990-1997. Tom II, red. T. Jasudowicz, Toruń 1998, t. II.

Case of Kokkinakis v. Greece, Court Judgm., 25 May 1993, ser. A, t. 260-A, s. 12-14, [w:] Orzecznictwo strasburskie. Zbiór orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 1990-1997. Tom II, red. T. Jasudowicz, Toruń 1998, t. II.

Case of Otto-Preminger-Institute v. Austria. Court Judgm., 20.09.1994, ser. A, t. 295-A, s. 12-17 [w:] Orzecznictwo strasburskie. Zbiór orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 1990-1997. Tom II, red. T. Jasudowicz, Toruń 1998, t. II.

Decision 1.04.1971, aplication n. 4445/70, Collection 37, s. 122-123 - Digest III, s. 380, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Decision 15.10.1984, aplication n. 8562/79, DR 26/92-93 - Digest III, s. 391, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Decision Church of Scientology and 128 members v. Sweden 14. July 1980, aplication n. 8282/78, DR 21/109 [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Decision N. v. Sveden 11.10.1984, aplication n. 10410/83, DR 50/203, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Decision R. M. Chappel v. the United Kindom 14.07.1987, aplication 12587/86, DR 53/241, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Decision Teresa Dubanowska and Tomasz Skup v. Poland 18. April 1997, aplication n. 33490/96 and 34055/96, DR 89/159, [w:] Warchałowski K., Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Lublin 2004.

Decision X v. The United Kindom 4. October 1997, aplication n. 7291/75, DR 11/55 [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Hasan i Chaush przeciwko Bułgarii. Wyrok z 26.10.2000, Reports 2000, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Judgement Kokkinakis v. Grece 25. May 1993, aplication n. 14307/88.

Manoussakis i inni przeciw Grecji. Wyrok 26.09.1996, Reports 1996, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Otto-Preminger-Institut przeciwko Austrii. Wyrok z 20.09.1994, ser. A, nr 295-A, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

X. i Kościół Scjentologiczny przeciw Szwecji. Skarga nr 7805/77 - Decyzja z 05.05.1979, DR 16, s. 68 i n. [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

X. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu. Skarga nr 6886/75 - Decyzja z 18.05.1976 DR 5, s. 10 i n. [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Yanasik przeciwko Turcji. Skarga nr 14524/89 - Decyzja z 06.01.1993, DR 74, s. 14, [w:] Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.

Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r.

Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17.05.1989 r.

Kodeks cywilny z 23.04.1964 r.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1964 r.

Kodeks karny z 6.06.1997 r.

Raport Cottrella z 1984 r. (Parlament Europejski).

Raport Hunta z 1991 r. (Rada Europy).

Raport o niektórych zjawiskach związanych z działalnością sekt w Polsce, MZNRR, red. K. Wiktor, G. Mikrut, Warszawa 2000.

Raport o stanie bezpieczeństwa państwa z 1995, rozdz. VII: Sekty i niektóre związki wyznaniowe w Polsce, BBN, Warszawa 1995.

Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2009 r., rozdz. XVII: Zagrożenie ze strony destrukcyjnej działalności sekt, MSWiA, Warszawa 2010.

Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2010 r., rozdz. XVII: Zagrożenie ze strony destrukcyjnej działalności sekt, MSWiA, Warszawa 2011.

Zobacz także (powiązane hasła)

Kościoły i związki wyznaniowe; osobowość prawna grup religijnych; prawa człowieka; wolność słowa; apologetyka; prozelityzm; fundamentalizm

O Autorze

Ireneusz Kamiński (ORCID: 0000-0002-2331-4569) – związany z Pracownią Dokumentacji i Badań Alternatywnych Ruchów Religijnych i Parareligijnych Wydziału Teologicznego UMK w To­runiu. Autor kilkudzie­sięciu artykułów. Polski konsultant naukowy i autor wstępu naukowego oraz uzupełnień do Słownika sekt, nowych ruchów religijnych i okultyzmu, red. Mather G. A., Warsza­wa 2006. Współautor Islam po polsku, Poznań 2007. Redaktor prac zbiorowych: Sekty. Obrona czy tolerancja? (2008); Sekty. Społeczne i prawno-polityczne aspekty zja­wiska (2009) oraz Sekty i nowe ruchy religijne – wolność czy zniewolenie? (2012), a także autor kilku monografii: Współczesne teorie sekty i psy­cho­manipulacji (2011); Sekty i nowe ruchy religijne w ofi­cjalnych dokumentach (2011); Historia „końców świata“ oraz przepowiednie (2020). Także redaktor pięciu serii wy­dawniczych: Idea końca świata w doktrynach i praktykach tzw. sekt i nowych ruchów religijnych (4 tomy – 2014); Dzieci i młodzież a alternatywne ruchy religijne i parareligijne (4 tomy – 2014); Duchowość Dalekiego Wschodu a chrześcijaństwo. Dialog czy konfrontacja? (8 tomów – 2014); Alternatywne światy zagu­bienia. Religie, ideologie, kulty i New Age (6 tomów – 2015); Manipu­lacja, sekty i alternatywne formy religijności – w kierunku profilaktyki społecznej (8 tomów – 2015). Kontakt: irrreeek@tlen.pl

.