Sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl
Spis treści
Hasło obejmuje organizacje działające na rzecz wolności religijnej na poziomie międzynarodowym w Europie, Ameryce, Azji i Afryce. Stanowi przegląd ponad 50 organizacji z całego świata. W ujęciu historycznym przedstawia okoliczności powstania niektórych organizacji, ze szczególnym uwzględnieniem Białej Róży działającej w Europie oraz Krajowej Ligi Obrony Wolności Religijnej aktywnej w obu Amerykach.
Wolność religijna, organizacje, społeczeństwo obywatelskie.
Wolność religijna jest prawem podstawowym dobrze ugruntowanym w systemach prawnych większości krajów na świecie. Często prawo to nie jest jednak chronione tak, jak być powinno. Z tego powodu powstają organizacje działające na rzecz wolności religijnej jako najbardziej intymnego, fundamentalnego prawa człowieka, które chroni najgłębsze wierzenia i przekonania.
Adhortacja apostolska Christifideles laici przypomina nam:
Poszanowanie osobistej godności, za którym idzie obrona i krzewienie praw ludzkich, wymaga uznania religijnego wymiaru człowieka. Wymóg ten nie jest po prostu sprawą „wyznania”, ale jest głęboko wrośnięty w samą rzeczywistość człowieka. W istocie, związek z Bogiem jest elementem konstytutywnym samego „być” i „istnieć” człowieka.[1]
Święty Jan Paweł II dalej cytuje samego siebie:
Przede wszystkim wolność religijna, niezbywalny wymóg godności każdego człowieka, leży u podstaw wszystkich praw ludzkich, a więc jest niezbędnym czynnikiem dobra osoby i całego społeczeństwa, jak również osobistej realizacji każdego. Wynika stąd, że prawo jednostek i wspólnot do wyznawania i praktykowania własnej religii jest istotnym warunkiem pokojowego współżycia między ludźmi. […] Cywilne i społeczne prawo do wolności religijnej, dotykając najgłębszej sfery duszy, staje się niejako punktem odniesienia i probierzem innych podstawowych praw.[2]
Zatem działania na rzecz wolności religijnej podejmowane przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego dotyczą nie tylko wierzących, ale całej ludzkości, i są zakorzenione w samym sercu egzystencji jednostki.
W 1941 r. rabin Samuel Wolk stwierdził w The Universal Jewish Encyclopedia, że tolerancja była cechą wyróżniającą judaizm[3]. Z kolei o religii muzułmańskiej profesor Van der Velden pisze w swoim artykule Freedom of religion as a human right in today’s Muslim world:
W świecie islamu wolność wyznania zawsze była i nadal jest przedmiotem intensywnych dyskusji. Ilustrują to z jednej strony tradycyjna Powszechna Muzułmańska Deklaracja Praw Człowieka z 1981 r., z drugiej strony liberalna Deklaracja z Casablanki z 1999 r. i Kairska Konferencja Arabskiego Ruchu Praw Człowieka z 2000 r.[4]
Chociaż deklaracje te są dobrze znane w środowisku akademickim, miały niewielki wpływ na politykę krajów z muzułmańską większością.
W tej części przedstawione zostaną dwie nieistniejące już organizacje broniące wolności religijnej. Jedna z nich działała podczas prześladowań religijnych w Meksyku, zaś druga w nazistowskich Niemczech. Zaprezentowane zostaną również okoliczności powstania niektórych współczesnych organizacji opowiadających się za wolnością religijną.
Prześladowania chrześcijan w Meksyku rozpoczęły się w 1914 r. Konstytucja z 1917 r. dostarczyła tym prześladowaniom podstaw prawnych. 1 grudnia 1924 r. do władzy doszedł Plutarco Elías Calles. W tych okolicznościach 14 marca 1925 r. Związek Kobiet Katolickich, Rycerze Kolumba, Narodowa Konfederacja Pracy Katolickiej i Meksykańskie Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej (ACJM) podpisały deklarację o utworzeniu Krajowej Ligi Obrony Wolności Religijnej. Częścią Ligi stało się również Zjednoczenie Ludowe (Unión Popular) założone przez męczennika Anacleto Gonzáleza Floresa. Choć powstała ona w środowisku katolickim, nie była stowarzyszeniem wyznaniowym, podległym hierarchii katolickiej, lecz organizacją świecką. Dlatego można uznać ją za pierwsze stowarzyszenie działające na rzecz wolności religijnej. Udało jej się zebrać ponad dwa miliony podpisów pod petycją meksykańskich biskupów proszących o derogację „prawa Callesa”, oficjalnie znanego jako Ustawa o tolerancji kultu religijnego, która ograniczała to, co ma być tolerowane.
Biała Róża była grupą oporu przeciwko reżimowi nazistowskiemu utworzoną na uniwersytecie w Monachium przez chrześcijańskich studentów. Od czerwca 1942 r. aż do śmierci jej przywódców, zaledwie osiem miesięcy później, napisano i rozprowadzono w ich własnym i innych niemieckich miastach sześć artykułów opartych na dziełach klasycznych i chrześcijańskich filozofów oraz myślicieli. Już w drugim artykule podjęto temat 300.000 Żydów zamordowanych od czasu napaści na Polskę, choć prawie nikt jeszcze wówczas o tym nie mówił. 22 lutego 1943 r. rozstrzelano braci Hansów, Sophie Scholl i Christopha Probsta. 13 czerwca stracono Alexandra Schmorella i Kurta Hubera, a 12 października Willi’ego Grafa. Wszyscy z wyjątkiem profesora Hubera byli studentami.
Dwie spośród najważniejszych organizacji, które bronią dziś wolności religijnej na całym świecie, Pomoc Kościołowi w Potrzebie i Open Doors, narodziły się w Europie z powodu ciągłego łamania tego prawa w reżimach komunistycznych. W tych samych okolicznościach powstały mniejsze, ale równie prężnie działające organizacje takie jak Głos Prześladowanych Chrześcijan (The Voice of the Martyrs) czy Stefanus Alliance International (więcej informacji na temat tych organizacji można znaleźć w części hasła omawiającej „aspekty praktyczne”).
Kiedy wolność religijna zaczęła być respektowana w Europie Wschodniej, w zachodnich demokracjach pojawił się nowy problem, który stał się motywacją do założenia wielu organizacji broniących tego prawa: wojowniczy sekularyzm, którego celem jest wyeliminowanie religii ze sfery publicznej. Drugim czynnikiem stymulującym rozwój takich organizacji na poziomie międzynarodowym stała się przemoc dżihadystów i potrzeba ochrony ofiar tej przemocy.
Brakuje znanych i łatwo dostępnych publikacji naukowych na temat stowarzyszeń chroniących wolność religijną. Niemniej Departament Stanu USA co roku sporządza raport na temat aktualnej sytuacji w zakresie wolności religijnej w każdym kraju na świecie. Jest to najaktualniejszy raport dotyczący tej kwestii i wymienia wiele (choć nie wszystkie) z przedstawionych tu organizacji.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka w artykule 18 uznaje wolność wyznania i sumienia, a w 20 wolność zrzeszania się – oba prawa są niezbędne, aby móc ustanowić organizację obywatelską chroniącą wierzących. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej uznaje te dwa prawa odpowiednio w artykułach 10 i 12.
Jednym z krajów europejskich, które bronią prawa do zrzeszania się i robią to od dawna, jest Francja. Czyni to w sposób sformalizowany na mocy ustawy z 1 lipca 1901 r. Z kolei Stany Zjednoczone Ameryki są krajem, w którym stowarzyszenia opowiadające się za wolnością religijną dynamicznie się rozwijają i mają największe wpływy. Ponadto wiele międzynarodowych stowarzyszeń ma tam swoje siedziby. Dzieje się tak dlatego, że pierwsza poprawka do Konstytucji USA gwarantuje, że Kongres nie może wydać żadnej ustawy, która ustanawia oficjalną religię lub ogranicza praktyki religijne.
Ta sekcja zostanie przedstawiona w porządku alfabetycznym.
Według informacji przedstawionych na stronie internetowej ADF jest „największą na świecie organizacją prawniczą zaangażowaną w ochronę wolności religijnej, wolności słowa, świętości życia, praw rodzicielskich oraz Bożego planu dla małżeństwa i rodziny”[5].
Została założona w 1994 r. przez liderów chrześcijańskich z USA, ale staje w obronie wyznawców wszystkich religii, a nawet osób niewierzących. Prowadzi biura w głównych ośrodkach decyzyjnych świata, takich jak Bruksela, Strasburg, Genewa, Londyn, Wiedeń, Nowy Jork czy Waszyngton, posiada też przedstawicielstwa przy ONZ, Komitecie Praw Człowieka, Organizacji Państw Amerykańskich, Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka, Międzyamerykańskim Trybunale Praw Człowieka, Radzie Europejskiej, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), Europejskim Trybunale Praw Człowieka i Unii Europejskiej.
PKWP jest stowarzyszeniem zależnym od Stolicy Apostolskiej. Została założona w 1947 r. przez holenderskiego księdza Werenfrieda van Straatena, aby pomagać katolickim uchodźcom niemieckim. Od 1999 r. co pół roku publikuje raport o stanie wolności religijnej w 196 krajach. Posiada ponad 20 siedzib na całym świecie.
CSI jest chrześcijańskim stowarzyszeniem praw człowieka, które broni wolności religijnej i ludzkiej godności. Udziela pomocy ofiarom prześladowań religijnych i klęsk żywiołowych. Zostało założone w 1970 r. przez szwajcarskiego pastora Hansjürga Stückelbergera.
CSW zatrudnia prawników w ponad 20 krajach w Afryce, Azji, Ameryce Łacińskiej i na Bliskim Wschodzie w celu obrony wolności religijnej. Ponadto posiada biura w najważniejszych ośrodkach decyzyjnych na świecie: Londynie, Brukseli i Waszyngtonie.
Stowarzyszenie to zostało utworzone w Paryżu w 1946 r. przez Francuza Jeana Nussbauma z pomocą Eleanor Roosevelt, wdowy po prezydencie Stanów Zjednoczonych. Ma status doradczy w Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ (ECOSOC), Radzie Europejskiej oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).
ICC broni prześladowanych chrześcijan na całym świecie poprzez 3 rodzaje działań: pomoc, rzecznictwo i budowanie świadomości. Został założony w 1995 r. , a wywodzi się z organizacji Christian Solidarity International.
Prowadzi działalność o charakterze naukowym. Publikuje artykuły w „International Journal for Religious Freedom”, a także książki i raporty.
Ta sieć parlamentarzystów i prawodawców zwalcza prześladowania religijne i posiada przedstawicielstwa w Europie, Afryce i Azji.
Powstał w 1991 r. jako odpowiedź na potrzeby chrześcijan na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej. Działa w 24 krajach z tych dwóch regionów, a jego rada nadzorcza składa się z przedstawicieli 5 kontynentów.
Ta międzynarodowa organizacja narodziła się w Holandii. Misjonarz ewangelicko-chrześcijański Andrew van der Bijl odbył w 1955 r. podróż do Warszawy, gdzie zetknął się z prześladowanym Kościołem. Przez dwa lata podróżował po Europie Wschodniej, rozprowadzając egzemplarze Biblii. O swoich doświadczeniach opowiedział w wydanej w 1967 r. w książce Boży przemytnik. W latach 70. van der Bijl, znany jako brat Andrew, przemierzał Afrykę, Azję i Amerykę Południową, opowiadając o sytuacji prześladowanych chrześcijan i poszukując osób wspierających jego misję.
Van der Bijl zmarł w 2022 r., ale jego dziedzictwo jest kontynuowane przez Open Doors. Organizacja ta corocznie publikuje World Watch List, raport obejmujący 50 krajów, w których prześladowania chrześcijan są najbardziej intensywne. Ponadto pomaga wierzącym w ponad 60 krajach.
Organizacja ta opowiada się za ochroną życia ludzkiego, małżeństwa, rodziny, a także wolności religii i sumienia. Wśród jej członków są politycy i przywódcy z obu Ameryk i Europy.
Voice of the Martyrs to organizacja założona w 1967 r. przez ewangelickiego pastora Richarda Wurmbranda i jego żonę Sabinę, którzy byli prześladowani za wiarę – więzieni i torturowani – w komunistycznej Rumunii. Jej zadaniem jest pomoc prześladowanym chrześcijanom. Prowadzi biura w 18 krajach na 5 kontynentach.
Jest to stowarzyszenie Zakonu Trójcy Przenajświętszej, które od 1999 r. pomaga prześladowanym chrześcijanom. Charyzmatem zakonu trynitarzy założonego przez św. Juana de Mata w 1198 r. jest uwalnianie niewolników. W XXI w. chrześcijanie są najbardziej prześladowaną ze wszystkich religii i w wielu krajach nie mogą swobodnie wyznawać swojej wiary, dlatego trynitarze, podążając za swoim charyzmatem, kontynuują dzieło wyznaczone przez założyciela zgromadzenia.
Jest to chrześcijańska organizacja zajmująca się obroną wolności religijnej i sumienia. Swoją nazwę zawdzięcza Williamowi Wilberforce’owi, brytyjskiemu parlamentarzyście z XIX w., który działał na rzecz zniesienia niewolnictwa. Ma „ambasadorów” w Ameryce, Afryce, Europie i Azji.
Istnieją dwie organizacje, których działalność obejmuje terytorium całej Europy.
European Centre for Law and Justice (Europejskie Centrum Prawa i Sprawiedliwości, ECLJ) jest powiązane ze swoimi odpowiednikami w obu Amerykach i Afryce: American Centre for Law and Justice oraz East Africa Centre for Law and Justice. Zajmuje się promocją i ochroną praw człowieka w Europie i posiada specjalny status doradczy przed Organizacją Narodów Zjednoczonych/ECOSOC. Działa przede wszystkim przy Europejskim Trybunale Praw Człowieka, ale także przy OBWE i Parlamencie Europejskim. Powstało w 1998 r. i ma swoją siedzibę w Strasburgu (Francja).
Observatory on Intolerance and Discrimination against Christians in Europe (OIDAC) zostało założone w 2006 r. Ma swoją siedzibę w Wiedniu i sporządza coroczne raporty na temat ataków na wolność religijną chrześcijan w całej Europie; publikuje także inne raporty związane z wolnością religijną.
Ponadto w niektórych krajach europejskich istnieją stowarzyszenia o zasięgu krajowym, które działają na rzecz poszanowania wolności sumienia i religii:
Institute for the Study of Freedom of Religion or Belief (ISFORB) jest akademicką grupą badawczą z siedzibą w Leuven.
We Francji działa L’Observatoire de la Christianophobie. Ten internetowy serwis rejestruje wszystkie ataki na chrześcijan w kraju.
W Voorburgu znajdują się siedziby Observatory of Religious Freedom in Latin America oraz Observatory of Religious Freedom in Africa. Oba programy działają w ramach fundacji Platform for Social Transformation.
Organizacja Stefanus Alliance International została założona w 1967 r., by pod hasłem “Mission behind the Iron Curtain” („Misja za żelazną kurtyną”) udzielać pomocy chrześcijanom żyjącym w reżimach komunistycznych w Europie Wschodniej. W 2012 r. organizacja zmieniła nazwę na obecną, przyjmując za patrona św. Szczepana, pierwszego męczennika chrześcijaństwa (imię Szczepan było pierwszym polskim odpowiednikiem greckiego imienia Στέφανος, Stefanos). Ma siedzibę w Oslo, a realizuje projekty w Europie Wschodniej, Azji i Afryce Północnej, chroniąc wszystkich prześladowanych z powodu swojej wiary.
Inna norweska organizacja, Forum 18, to serwis informacyjny poświęcony tematyce wolności religijnej. Jego nazwa stanowi nawiązanie do artykułu 18 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.
Laboratorium Wolności Religijnej to powołana do życia w 2019 r. inicjatywa Fundacji Pro Futuro Theologiae powiązanej z Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Co roku publikuje raport na temat ataków na wolność religijną w tym kraju. Prowadzi także działalność naukową.
Z kolei Ordo Iuris to instytut założony w 2013 r. w celu ochrony godności ludzkiej i podstawowych praw poprzez badania, działalność naukową i działania prawne. W jego ramach funkcjonuje Centrum Wolności Religijnej. Instytut jest obecny również w Chorwacji i Hiszpanii.
Observatorio para la Libertad Religiosa y de Conciencia (OLRC) od 2006 r. broni prawa do wolności religijnej w Hiszpanii. Od 2009 r. publikuje raporty na temat ataków na wolność religijną w tym kraju.
Natomiast fundacja prowadzona przez prawników chrześcijańskich Abogados Cristianos stawia sobie za cel prawną obronę wolności religijnej, prawa do życia i rodziny. Działa od 2008 r. W 2022 r. otworzyła przedstawicielstwo w Meksyku, a w 2023 r. w Argentynie.
OLRC i Abogados Cristianos wraz z wieloma innymi instytucjami współpracują z NEOS, platformą, która ma na celu zaoferowanie społeczeństwu wizji antropologicznej i kulturowej opartej na fundamencie chrześcijańskim zakorzenionym w koncepcjach człowieczeństwa, prawdy i dobra wspólnego.
Wreszcie Laboratorio de Libertad de Creencias y Gestión de la Diversidad ma profil akademicki i przynależy do Wydziału Prawa Uniwersytetu w Saragossie.
W Kijowie powstał Institute for Religious Freedom. Ma na celu ochronę i promowanie wolności religijnej i powiązanych z nią praw człowieka, a także ułatwianie międzywyznaniowego dialogu i współpracy między państwem a różnymi kościołami, jak również wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego i demokracji na Ukrainie. W tym celu zrealizowano różne projekty, takie jak „Religious Freedom Roundtable” czy „Stop Violence!”.
UK Freedom of Religion or Belief Forum to platforma 70 organizacji, która stoi na czele inicjatyw związanych z wolnością religijną. Nie identyfikuje się z żadną konkretną religią.
W Wielkiej Brytanii ma siedzibę również Christian Concern. Jest to organizacja, która prowadzi Christian Legal Centre – centrum pomocy prawnej dla chrześcijan.
Consorcio Latinoamericano de Libertad Religiosa to forum akademickie, które od momentu powstania w 2000 r. organizuje coroczne międzynarodowe kolokwium w różnych częściach Ameryki Północnej.
W niektórych krajach istnieją również organizacje broniące tego podstawowego prawa:
Consejo Argentino para la Libertad Religiosa – argentyńska rada ds. wolności religijnej powstała w 2000 r. z inicjatywy Sekretariatu ds. Wyznań (który podlega Ministerstwu Spraw Zagranicznych, Handlu Międzynarodowego i Wyznań). Obecnie prowadzi działalność o charakterze akademickim w sektorze prywatnym.
Na Kubie od 2013 r. istnieje Instytut Patmos o korzeniach chrześcijańskich. Prowadzi on działania na rzecz wspierania dialogu międzyreligijnego i wolności religijnej na wyspie.
Od 2015 r. w Meksyku na rzecz wolności religijnej, prawa do sprzeciwu sumienia i ochrony rodziny działa Conciencia Nacional por la Libertad Religiosa.
Jak już wspomniano, Stany Zjednoczone zwykle przewodzą wielu inicjatywom chroniącym wolność religijną z uwagi na to, że 1. poprawka do ich Konstytucji broni tego i innych praw podstawowych.
United States Commission on International Religious Freedom jest niezależnym organem, ale jej członków mianują Prezydent, Senat i Izba Reprezentantów. Sporządza coroczny raport na temat wolności religijnej na świecie i formułuje rekomendacje dla Prezydenta, Sekretarza Stanu i Kongresu.
Religious Freedom Institute dąży do nadania wolności religijnej priorytetowego statusu w społeczeństwie, zarówno w sferze polityki, jak i życia społecznego. Swoją działalność prowadzi w USA oraz na Bliskim Wschodzie i w Azji.
American Center for Law and Justice (ACLJ), powiązane z europejskim ECLJ, działa na rzecz obrony praw człowieka, w tym wolności religijnej, poprzez edukację, rzecznictwo i udział w sporach sądowych.
Jubilee Campaign USA broni wolności religijnej mniejszości na świecie, ze szczególnym uwzględnieniem uchodźców i ofiar handlu ludźmi. Ma status doradczy w Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ.
International Center for Law and Religious Studies powstało na Uniwersytecie Brighama Younga w Utah i prowadzi działalność akademicką. W ramach Defense of Christians działa na rzecz wolności religijnej na Bliskim Wschodzie.
Również Bangladesh, Hindu, Buddhist and Christian Unity Council (Rada Jedności Bangladeszu, Hindusów, Buddystów i Chrześcijan) ma swoją siedzibę w Nowym Jorku, ale składa się z emigrantów z Bangladeszu, którzy działają na rzecz praw mniejszości religijnych w ich kraju.
Wreszcie Religious Freedom and Business Foundation dąży do upowszechniania świadomości o społecznych i ekonomicznych korzyściach płynących z wolności religijnej.
Inne organizacje związane z wolnością religijną funkcjonujące na terenie USA to: Freedom Forum, St. Charles Institute, Law and Liberty International czy Institute for Global Engagement.
Azja
ChinaAid staje w obronie prześladowanych z powodu wiary w Chinach poprzez rzecznictwo i dzielenie się świadectwami. Ze względu na obowiązującą w Chinach cenzurę ma swoją siedzibę w Teksasie w USA i działa w Kongresie tego kraju oraz w ONZ. Posiada również fundusz dla członków rodzin uwięzionych z powodu prześladowań religijnych oraz zapewnia formację teologiczną i prawną.
Persecution Relief pomaga chrześcijanom wszystkich wyznań poprzez cztery filary: modlitwę, wsparcie ekonomiczne, pomoc w procedurach administracyjnych i wsparcie prawne.
Global Human Rights Foundation powstała w 2021 r. w Kuala Lumpur w celu ochrony mniejszości etnicznych, językowych i religijnych przed dyskryminacją.
ALQST od 2014 r. działa na rzecz praw człowieka w kraju, w którym prześladowane są mniejszości religijne. Pomaga więźniom sumienia i uświadamia społeczeństwo o ich sytuacji.
MinorMatters prowadzi kampanie promujące wolność religijną i pokojowe współistnienie różnych religii.
Afryka
Omówienie organizacji broniących wolności religijnej w Afryce obejmie dwa kraje.
East Africa Centre for Law and Justice (EACLJ) działa od 2010 r. w Kenii i Afryce Wschodniej. Jest powiązane ze swoimi odpowiednikami z Europy i Ameryki; jego celem jest udzielanie wiarygodnych i rzetelnych informacji członkom społeczeństwa i decydentom politycznym.
Freedom of Religion South Africa broni wolności wyznania w RPA, w szczególności prawa rodziców do decydowania o edukacji swoich dzieci oraz autonomii organizacji religijnych w określaniu własnej doktryny i regulowaniu swoich spraw wewnętrznych bez ingerencji państwa. Nie jest związana z żadnym konkretnym wyznaniem religijnym.
South African National Christian Forum (SANCF) zostało utworzone w celu ochrony praw społeczności chrześcijańskiej przed dyskryminacją i brutalnością policji w kraju.
Głównym wyzwaniem, przed jakim stoją organizacje działające na rzecz wolności religijnej, jest obrona tego prawa w społeczeństwie definiowanym w coraz większym stopniu przez wojowniczy i wykluczający sekularyzm, dla którego duchowość odgrywa coraz mniej istotną rolę. Ów wojowniczy sekularyzm znajduje odzwierciedlenie w prawodawstwie oraz inicjatywach politycznych i rządowych. Ma na celu społeczne ukrywanie wierzących, tak by nie mieli oni prawa głosu w sferze publicznej i ograniczali się do prywatnego praktykowania swojej wiary.
Ponadto organizacje te muszą zachowywać niezależność wobec rządów, partii politycznych i mediów, a jednocześnie muszą być obecne w tych samych mediach, by stać się opiniotwórczym głosem na temat wolności religijnej. Wyzwaniem jest również uzyskanie wsparcia finansowego umożliwiającego wydajną i niezależną pracę. Wreszcie w ramach służby społeczeństwu organizacje te muszą być w stanie wytyczyć cienką granicę między wolnością religijną a wolnością wypowiedzi, tak by ograniczyć mowę nienawiści i ataki na uczucia religijne, zwłaszcza w cechujących się anonimowością mediach społecznościowych.
Książki i artykuły
Strony internetowe
Czytelnik może wejść na dowolną ze stron internetowych znajdujących się w bibliografii w dziale „Witryny organizacji broniących wolności religijnej”, aby poszerzyć informacje o instytucjach wymienionych w artykule.
Dla zrozumienia globalnego kontekstu wolności religijnej i instytucji, które działają na rzecz tego podstawowego prawa, niezwykle interesujący jest również Raport Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych: https://www.state.gov/reports/2021-report-on-international-religious-freedom/.
María García ukończyła dziennikarstwo i komunikację audiowizualną na Universidad de Carlos III w Madrycie. Uzyskała również tytuł magistra filozofii i chrześcijaństwa na Universidad Católica de Murcia. Od 2009 r. współpracuje z Observatorio para la Libertad Religiosa y de Conciencia, którego jest prezesem od 2012 r.
[1] Jan Paweł II, Christifideles Laici, 1988, 39, https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/apost_exhortations/documents/hf_jp-ii_exh_30121988_christifideles-laici.html, dostęp z: 15.05.2023.
[2] Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1988, https://www.ekai.pl/dokumenty/oredzie-na-swiatowy-dzien-pokoju-1988/, dostęp z: 15.05.2023.
[3] W. Homolka, Judaism: Freedom of Religion and Tolerance in Europe, https://www.jcrelations.net/pt/article/judaism-freedom-of-religion-and-tolerance-in-europe.pdf, dostęp z: 01.09.2023.
[4] F. Van der Velden, Freedom of religion as a human right in today’s Muslim world, https://www.academia.edu/en/11343191/Freedom_of_religion_as_a_human_right_in_todays_Muslim_world, dostęp z: 15.05.2023.
[5] Alliance Defending Freedom, https://adflegal.org/about-us/who-we-are, dostęp z: 17.05.2023.
