Sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl
Spis treści
Konfiskata jest to przymusowe wywłaszczenie na rzecz państwa całości lub części majątku osoby fizycznej lub osób prawnych, bez prawa do odszkodowania. Konfiskatę należy odróżnić od innych środków przejęcia całości lub części majątku - od rekwizycji (wywłaszczenia z prawem do odszkodowania) i sekwestru (przymusowego zajęcia bez rozstrzygnięcia o prawie własności).
W dziejach Kościoła pierwsze konfiskaty miały miejsce w czasie prześladowań w czasach cesarstwa rzymskiego. Proces rozwoju zaboru dóbr kościelnych nastąpił pod wpływem idei oświeceniowych i rewolucji francuskiej. Na terenach polskich sekularyzacja dóbr kościelnych rozpoczęła się pod koniec XVIII w. Państwa zaborcze (Prusy, Austria i Rosja) w XIX w. masowo konfiskowały majątki kościelne zastępując je subwencjami lub dotacjami na rzecz duchownych i wyznaniowych osób prawnych. Druga fala masowych konfiskat nastąpiła w okresie PRL. Celem ich było pozbawienie związków wyznaniowych, a przede wszystkim Kościoła Katolickiego podstaw materialnych działania.
Pierwsze zwroty mienia kościelnego nastąpiły w czasie II Rzeczpospolitej. Państwo polskie zwróciło część zabranych majątków kościelnych, a z tych, które nie zostały zwrócone płaciło związkom wyznaniowym dotacje lub subwencje. Ten system całkowicie załamał się po II wojnie światowej. Po nacjonalizacji majątków kościelnych w PRL utworzony został Fundusz Kościelny, który miał być finansowany z dochodów z nieruchomości przejętych przez państwo na mocy ustawy z 20 marca 1950 r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego[2].
Po 1989 r. utworzono 5 komisji majątkowych - Komisja ds. Kościoła Katolickiego (zakończyła działalność w 2011), Komisja ds. Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Komisja Regulacyjna ds. Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Komisja Regulacyjna ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich i Międzykościelna Komisja Regulacyjna. Ich zadaniem jest zwrot mienia kościelnego skonfiskowanego w okresie PRL.
Kościelne jednostki organizacyjne i związków wyznaniowych do swojej działalności potrzebują zabezpieczenia finansowego. Kościoły otrzymywały fundusze na swoją działalność poprzez ofiarowanie im ziemi i nieruchomości. Doprowadziło to do wykształcenia się systemu beneficjalnego, który regulował zasady gromadzenia i dysponowania środkami materialnymi. Dobra te w ciągu wieków były z różnych powodów, także ideologicznych konfiskowane przez władze państwowe. Zdarzały się także rewindykacje tych dóbr, czyli ich zwrot dla podmiotów wyznaniowych.
Pierwsze konfiskaty mienia kościelnego miały miejsce w okresie prześladowań (ces. Trajana, Decjusza, Waleriana, Dioklecjana). Po edykcie mediolańskim w 313 r. nową praktykę konfiskaty mienia kościelnego zastosował władca chrześcijański Filip IV Piękny wobec zakonu templariuszy, konfiskując ich majątek po kasacie zakonu. Praktyka ta bardziej rozwinęła sie w okresie reformacji. Wówczas władcy przyjmując nowe wyznanie konfiskowali dobra kościelne znajdujące się na terenie ich państwa. W XVIII w. pod wpływem ideologii oświeceniowej władze państwowe konfiskowały majątek kościelny pod pozorem troski o organizację państwa i dobro poddanych (józefinizm). Państwo przejmując dobra kościelne przyjmowało na siebie obowiązek różnorodnych świadczeń na rzecz Kościoła, także w postaci pensji płaconych duchowieństwu. Jako przykład takiego działania można wskazać konfiskatę majątków kościelnych jakie miały miejsce podczas rewolucji francuskiej z 1789 r. Konfiskata przeprowadzana była w imię postępowych ideałów i kary, bo sam kościół traktowany był jako podpora „ancien regime”.
Na ziemiach polskich akcje konfiskaty majątków kościelnych przeprowadzali wszyscy zaborcy w XIX w. Oszacowanie wielkości sekularyzowanych dóbr kościelnych na ziemiach polskich jest niemożliwe. Przyjmuje się że wartość majątku zagrabionego w zaborze rosyjskim wynosiła 440 mln rubli w złocie - kwota ta dotyczy gruntów budynków i kapitałów, w zaborze rosyjskim skonfiskowano 1 700 tys. ha, w zaborze pruskim 785 tys. ha, w zaborze austriackim 100 tys. ha[3].
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. państwo polskie wypłacało kościołowi uposażenia według zasad obowiązujących w państwach zaborczych. Rzeczpospolita w konstytucji z 1921 r. w art. 113 w relacji do wszystkich wyznań i art. 114 w relacji do Kościoła katolickiego, uznała prawo własne Kościołów i innych związków wyznaniowych do posiadania przez nie dóbr i zagwarantowała każdemu związkowi wyznaniowemu, który był prawnie uznany, prawo do nabywania, posiadania zarządzania i zbywania majątku ruchomego i nieruchomego. Przepisy te zostały utrzymane w mocy przez ustawę konstytucyjną. Ponadto uprawnienia majątkowe zagwarantowane zostały w art. 16, a problem rewindykacji w art. 24, ust. 3 Konkordatu ze Stolicą Apostolską z 1925 r. który stanowił, że problem dóbr, których został Kościół pozbawiony przez Rosję, Austrię i Prusy, a obecnie znajdują się w posiadaniu państwa polskiego zostaną załatwione w późniejszym układzie, a do tego czasu państwo polskie zapewnia kościołowi uposażenie roczne, którego wielkość została określona w załączniku "A" do konkordatu. Uposażenie to należy traktować jako ekwiwalent za dobra, których Kościół katolicki został pozbawiony przez zaborców, a które znalazły się we władaniu państwa polskiego. Rozdział dotacji z budżetu państwa miał charakter dwutorowy. Część środków przekazywano ryczałtowo z uwzględnieniem celów oznaczonych w umowie. Wynagrodzenie miesięczne duchownych finansowano za pomocą punktów. Każdemu stanowisku przypisana była określona liczba punktów[4]. Ten system dotacji budżetowych stworzonych w umowie między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską obowiązywał nie tylko Kościół katolicki, ale także inne wyznania mające uregulowaną sytuację prawną: Kościół prawosławny, Kościoły ewangelickie, związki mahometańskie, gminy żydowskie[5].
Przed II wojną światową w posiadaniu Kościoła katolickiego było między 22 838,9 a 382 833 ha ziemi ornej oraz od 16358 do 75700 ha lasów[6].
Po II wojnie światowej w skutek utraty przez Polskę dużej części terytorium państwowego kościoły i inne związki wyznaniowe utraciły dobra na terenach wschodnich, które weszły w skład ZSRR. Nowa władza uchwałą Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej w dniu 12 września 1945 r. wypowiedziała Konkordat z 1925 r. Realizacja tej uchwały spowodowała lukę prawną. Zaprzestano wypłacania dotacji na kościoły i inne związki wyznaniowe. Brak było regulacji dotyczących postępującej sekularyzacji ziem kościelnych. Dalsze losy majątków kościelnych kształtowały się różnie z powodu zmian terytorialnych. W granicach Rzeczpospolitej znalazły się tzw. Ziemie Odzyskane, na których znajdowały się nieruchomości kościelne pozostawione po niemieckich związkach wyznaniowych. Kwestie nieruchomości na Ziemiach Zachodnich i Północnych regulował dekret z 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich[7]. Stały się one własnością odpowiednich polskich osób prawnych Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych.
Proces konfiskaty majątków kościelnych rozpoczął się w 1948 r. Na podstawie ustawy z 28 października 1948 r. o zakładach społecznych służby zdrowia[8] upaństwowiono wszystkie szpitale prowadzone przez instytucje wyznaniowe. Dnia 8 stycznia 1951 r. weszła w życie ustawa o przejęciu aptek na własność państwa, w tym aptek prowadzonych przez zakony[9]. Dnia 23 stycznia 1950 r. zlikwidowano kościelny Caritas, a jego majątek poddano pod przymusowy zarząd państwowy. Ustawa z 20 marca 1950 r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom oraz Funduszu Kościelnym upaństwowiła bez odszkodowania grunty rolne Kościołów i innych związków wyznaniowych. Wyjątkiem miały być gospodarstwa proboszczowskie o powierzchni do 50 ha oraz do 100 ha na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, czyli na tzw. ziemiach odzyskanych. Ponadto Episkopatowi udało się wynegocjować pozostawienie po 5 ha dla każdego domu zakonnego, po 50 ha dla biskupów diecezjalnych oraz po 20 ha dla seminariów duchownych. Wyłączone od konfiskaty miały być także budynki kościelne stojące na zabieranych Kościołom i innym związkom wyznaniowym gruntach. Praktyka była jednak inna. Konfiskowano zazwyczaj całość majątków bez względu na przepisy prawa. Kolejny etap konfiskaty dotyczył majątków fundacji i stowarzyszeń religijnych[10].
Ustawa o dobrach martwej ręki powoływała do życia "Fundusz Kościelny", w jego skład miały wejść zgodnie z art. 8 dochody z nieruchomości ziemskich, przejętych na mocy ustawy, oraz dotacje państwowe, uchwalane przez Radę Ministrów. Niestety władze państwowe po przejęciu dóbr nigdy nie oszacowały wysokości dochodów z nieruchomości ziemskich. Zaniedbanie to było celowe. Władzom nie przyświecała chęć realizacji celów Funduszu lecz pozbawienie Kościołów i innych związków wyznaniowych podstaw materialnych działania. Celami funduszu zgodnie z art. 9 miały być: utrzymanie i odbudowa kościołów, udzielanie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej oraz organizowanie dla nich domów wypoczynkowych, objęcie duchownych ubezpieczeniem chorobowym na koszt Funduszu Kościelnego w przypadkach uzasadnionych, specjalne zaopatrzenie emerytalne społecznie zasłużonych duchownych, wykonywanie działalności charytatywne - opiekuńczej. Faktycznie przez cały okres komunistyczny Fundusz służył przede wszystkim premiowaniu duchownych lojalnych wobec reżimu. Był dotowany przez budżet państwa na podstawie decyzji politycznej. W późniejszym czasie dokonywano konfiskat lub wywłaszczeń kościelnych osób prawnych na podstawie decyzji lub wyroków m.in. za niepłacenie olbrzymich podatków nakładanych na nieruchomości kościelne, przejmowanie budynków szkolnych itd.
Inaczej kształtowała się sytuacja majątków kościelnych na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Proces ich odbierania przebiegał łagodniej i trwał dłużej. Po wejściu tych terenów w skład państwa polskiego pozwolono na mocy dekretu z 8 marca 1946 r. kościołowi katolickiemu i innym związkom wyznaniowym na przejęcie znacznej części nieruchomości po kościołach niemieckich. W 1957 r. powstał spór którego przedmiotem było czy podmioty kościelne w czasie przejmowania na własność poniemieckich majątków kościelnych posiadały odpowiednią osobowość publicznoprawną. Na wniosek Urzędu ds. Wyznań Sąd Najwyższy w uchwale z 19 grudnia 1959 r. ustalił zasadę prawną, że "jednostki organizacyjne związków wyznaniowych działających na obszarze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie mogą być uważane w stosunku do niemieckich i gdańskich osób prawnych prawa publicznego za odpowiednie osoby prawne w rozumieniu art. 2 ust. 4 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87)"[11]. Nieruchomości te stały się własnością skarbu państwa. W kolejnych latach na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach[12] nastąpiły masowe i brutalne eksmisje kościelnych osób prawnych z zajmowanych przez nie dotychczas nieruchomości lub nakładane były wysokie czynsze za korzystanie z tych nieruchomości.
Zmiana nastąpiła po odwilży gierkowskiej w 1970 r. uchwalono ustawę o przejściu na osoby prawne Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych[13]. Stanowiła ona o nieodpłatnym przejęciu nieruchomości, które w dniu 1 stycznia 1971 r. były w faktycznym i wyłącznym władaniu podmiotów kościelnych. Na gruncie tej ustawy na własność kościelnych osób prawnych przeszło 4800 nieruchomości przeznaczonych do sprawowania kultu ok. 1500 innych budynków koniecznych do wykonywania posług religijnych i 900 ha gruntów rolnych[14]. Ustawa ta upoważniła Radę Ministrów do nieodpłatnego przekazania na własność wyznaniowych osób prawnych innych nieruchomości państwowych niezbędnych do wykonywania funkcji religijnych[15].
W 1989 r. państwo polskie uznało swoją winę wobec Kościoła katolickiego i zadeklarowało wolę naprawienia dotychczasowych krzywd. Norma prawna dotycząca tego zagadnienia znalazła się w ustawie z 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła katolickiego[16]. Według niej kościół może dochodzić zwrotu odebranego mu przez władze komunistyczne mienia. W art. 60 wskazano zakresy regulacji stanu prawnego nieruchomości. Osobno w art. 65 wskazano na regulacje dotyczące zakładów służby zdrowia i nieruchomości przez nie użytkowanych. Ustawa określiła tryb administracyjny. W art. 60- 64 rozstrzygnęła o sposobie przywrócenia lub przekazania w postępowaniu regulacyjnym własności w całości albo części upaństwowionych nieruchomości kościelnych, których przejęcie przez państwo nastąpiło bez jakiegokolwiek tytułu prawnego lub z pogwałceniem obowiązujących przepisów. Takie regulacje prawne znajdują się także w innych ustawach wyznaniowych. W tym celu utworzono Komisje Majątkowe. Powstały obok Komisji Katolickiej[17] następujące Komisje: Komisja ds. Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[18], Komisja Regulacyjna ds. Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego[19], Komisja Regulacyjna ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich[20] Międzykościelna Komisja Regulacyjna[21]. Komisja Majątkowa Kościoła Katolickiego została zniesiona 1 marca 2011 r.
Komisje Majątkowe są podmiotem rządowo-kościelnym, działającym w trybie mediacyjno-polubownym. Z tego względu zapadłe orzeczenia i ugody mają moc prawną równą ugodom dokonanym przed sądem powszechnym. Od decyzji Komisji nie przysługuje odwołanie, jeśli decyzja ta zapadła w pełnym składzie. Jeśli Komisja Majątkowa w pełnym składzie nie wypracowała wspólnego stanowiska, to pisemnie zawiadamia o tym fakcie uczestników postępowania regulacyjnego. Mogą oni w terminie 6 miesięcy wznowić postępowanie sądowe lub administracyjne, a jeśli postępowanie nie było wszczęte, wystąpić do sądu o zasądzenie roszczenia. Uczestnicy postępowania regulacyjnego mogą zawrzeć ugodę przed składem orzekającym. Wówczas postępowanie uważane jest za zakończone. Jeżeli nie zawarto ugody, zespół wydaje orzeczenie. Szczegółowy tryb postępowania regulacyjnego uregulowany został zarządzeniem Ministra – Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 8 lutego 1990 r.[22].
Przedmiotem postępowania regulacyjnego może być mienie państwowe, jak i mienie jednostek samorządu terytorialnego. Postępowanie regulacyjne następuje na wniosek kościelnych osób prawnych w celu przywrócenia im własności upaństwowionych w całości lub w części:
Postępowanie regulacyjne przed Komisją może toczyć się dwóch wariantach. Pierwszy polega na przywróceniu prawa własności - orzeczenie o powrocie własności nieruchomości do kościelnej osoby prawnej do której kiedyś należało. Drugi wariant polega na przekazaniu kościelnej osobie prawnej nieruchomości, które przedtem do niej nie należała lub przyznanie odszkodowania.
Podstawowe regulacje prawne dotyczące konfiskaty majątków kościelnych po II wojnie światowej:
Prawne regulacje dotyczące zwrotu mienia kościelnych osób prawnych:
Konfiskaty dóbr kościelnych uniemożliwiały kościołom i innym związkom wyznaniowym prowadzenie działalności wychowawczej, opiekuńczej i społeczno-charytatywnej, z powodu braku podstaw ekonomicznych do prowadzenia takich dzieł. Konfiskaty mienia przeprowadzone w okresie PRL-u miały za zadanie ograniczenie instytucjonalne funkcjonowania Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych, które w myśl doktryny marksistowskiej miały ograniczyć się reglamentowanego do kultu religijnego i nie powinny posiadać oddziaływania społecznego w procesie tworzenia nowego socjalistycznego obywatela. Konfiskaty te nie zostały do dziś wynagrodzone, a zawartość niezwróconych kościelnych nieruchomości szacowana jest na kilka miliardów złotych. Jednocześnie zagadnienie zwrotu nieruchomości kościelnych stało się jednym z zagadnień politycznych w III Rzeczypospolitej.
Adamowicz L., Prawo majątkowe podatkowe i celne, w: Prawo wyznaniowe III Rzeczpospolitej, red. H. Misztal, Lublin Sandomierz 1999, s. 250-254.
Bendza W., Komisja Regulacyjna ds. Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w świetle przepisów prawa i orzecznictwa, "Prawo i religia" 2007, t. 1, s. 8– 100.
Bernaciński Ł., Wydatkowanie środków Funduszu Kościelnego w XXI wieku, Łódzkie Studia Teologiczne, T. 28, nr 3 (2019), s. 49-60.
Borecki P., Dylematy likwidacji Funduszu Kościelnego i pomocy finansowej, Przegląd Prawa Wyznaniowego, T. 4 (2012), s. 125-144.
Borecki P., Likwidacja Funduszu Kościelnego i komisji regulacyjnych: analiza krytyczna, Przegląd Religioznawczy. 2012, nr 1, s. 105-121.
Borecki P., Reprywatyzacja nieruchomości na rzecz gmin wyznaniowych żydowskich, Państwo i Prawo. R. 66, z. 9 (2011), s. 61-73.
Borecki P., Opinia prawna pt.: Podmiotowość prawna jednostek Kościoła Katolickiego po 1945 r., to jest po wypowiedzeniu konkordatu z 1925 r., analiza regulacji prawnych w celu ustalenia, czy zachodzi ogólne następstwo prawne między katolickimi gminami kościelnymi, beneficjami, kościołami a parafiami, Przegląd Prawa Wyznaniowego. T. 6 (2014), s. 285-296.
Cioch H., Istota fundacji kościelnej, w: Divina et humana. Księga Jubileuszowa w 65. rocznicę urodzin księdza profesora Henryka Misztala, red. A Dębiński, W. Bar, P. Stanisz, Lublin 2001, s. 63 – 72.
Domińczyk, T., Mienie opuszczone i mienie poniemieckie, PS 2007, nr 9, s. 5-17.
Dudek A., Państwo i kościół w Polsce 1945 - 1970, Kraków 1995.
Kaleta P., Kościelne prawo majątkowe, Lublin 2014.
Kaleta P., Prawne zarządzanie aspektami dobrami kościelnymi, Lublin 2017.
Kaleta P., Problemy prawne likwidacji Funduszu Kościelnego, Studia z Prawa Wyznaniowego. T. 15 (2012), s. 255-274.
Kaleta P., Władza zarządzania dobrami kościelnymi (kan. 1276 § 1-2), Kościół i Prawo. T. 4, nr 2 (2015), s. 25-38.
Mezgelewski A., Misztal H., Stanisz P., Prawo wyznaniowe, Warszawa 2011.
Pietrzak M., Prawo wyznaniowe, LexisNexis 2013.
Rakoczy B., Ustawa o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2008.
Skorek A., Finansowanie Kościołów i związków wyznaniowych ze środków publicznych, "Politeja" 1(46)/2017, s. 167-189.
Stanisławski T., Finansowanie instytucji wyznaniowych ze środków publicznych w Polsce, Lublin 2011.
Stanisławski T., Stan prawny nieruchomości kościelnych na ziemiach odzyskanych, Studia Prawnicze KUL. 2013, [t.] 2, s. 71-79.
Stanisz P., Fundusz ubezpieczenia emerytalnego duchownych należących do ZK "Caritas" (1972-1989), Prawo, Administracja, Kościół. 2001, nr 1, s. 103-127
Stanisz P., Konkordatowa reforma systemu finansowania Kościoła we Włoszech, Premislia Christiana. T. 16 (2014/2015), s. 35-45.
Stanisz P., Przywileje członków Komisji Księży przy ZBoWiD : (1949-1955), Resovia Sacra. Nr 5, (1998), s. 285-294.
Stanisz P., Represje karne wobec osób duchownych i konsekrowanych w PRL w latach 1945-1989, Prawo, Administracja, Kościół. 2003, nr 3, s. 171-174
Stanisz P., Ubezpieczenie społeczne duchownych w prawie polskim, Lublin 2001.
Walencik D., Rewindykacja nieruchomości Kościoła katolickiego w postępowaniu przed Komisją Majątkową, Lublin 2008.
Walencik D., Czy działalność komisji regulacyjnych jest niezgodna z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej? w: Pro bono Reipublicae. Księga jubileuszowa Profesora Michała Pietrzaka, Warszawa 2009.
Walencik D., Nieruchomości kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918- 2012. Regulacje prawne - nacjonalizacja - rewindykacja, Katowice 2013.
Walencik D., Wydatkowanie środków z Funduszu Kościelnego w latach 1951-2016, w: Kwestie majątkowe w prawie wyznaniowym. Opole 2018, s. 11-40.
Zawiślak M., Fundusz Kościelny w latach 1950-1989, Lublin 2021.
Ks. dr hab. prof. UWM Mieczysław Różański - Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, katedra Teorii Historii Prawa. Jego zainteresowania naukowe obejmują: prawo wyznaniowe, relacje państwo- kościoły i inne związki wyznaniowe w Rzeczpospolitej w rozwoju dziejowym i uregulowania współczesne, prawo archiwalne, ochrona dóbr kultury, prawo rodzinne.
dobra kościelne, mienie kościelne, zabór mienia, rewindykacja, Komisje Majątkowe.
[1] W literaturze przedmiotu występują sformułowania: dobra kościelne, mienie kościelne.
[2] Ustawa z 20 marca 1950 r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego, Dz.U. z 1950 r. nr 9, poz. 87.
[3] D. Walencik, Nieruchomości kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918- 2012. Regulacje prawne - nacjonalizacja - rewindykacja, Katowice 2013, s. 13-14.
[4] T. Stanisławski, Finansowanie instytucji wyznaniowych ze środków publicznych w Polsce, Lublin 2011, s. 27 z przypisami.
[5] W ustawie budżetowej na 1939 r. - łączna suma 23 951 970 zł - kościół Katolicki 23 55 380 - 84,9 5%; kościół ewangelicki 404 000 - 1,69%; kościół prawosławny 2 574 880 - 10,75%; wyznanie mojżeszowe - 185 760 zł - 0,77%; wyznanie muzułmańskie - 56 950 zł - 0,24%
[6] D. Walencik, Rrewindykacja nieruchomości Kościoła katolickiego w postępowaniu przed Komisją Majątkową, Lublin 2009, s. 30; tenże, Nieruchomości, dz. cyt., s. 44, 58, 71.
[7] Dekret z 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, Dz. U. z 1946, nr 13, poz. 87.
[8] Ustawa z dnia 28 października 1948 r. o zakładach społecznych służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia; Dz. U. z 1948, nr 55, poz. 434.
[9] Ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. o przejęciu aptek na własność Państwa, Dz. U. z 1951, nr 1, poz. 1.
[10] Dekret z dnia 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu fundacji, Dz.U. z 1952, nr 25, poz. 172.
[11] Uchwała SN z 19 grudnia 1959 r. (I CO 42/59), OSN 1960, nr 2, poz. 33.
[12] art. 39 ust. 1. Ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach z 14 lipca 1961, Dz.U. 1969, nr 22 poz. 159 ze zm.
[13] Ustawa o przejściu na osoby prawne Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych z 23 czerwca 1971, Dz.U. nr 16 poz. 156.
[14] M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe. LexisNexis 2013, s. 197; według danych ministerstwa.
[15] Uchwała Rady Ministrów z dnia 8 października 1973 w sprawie przekazania osobom prawnym Kościoła rzymskokatolickiego oraz w innych Kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, M.P. nr 45, poz. 262.
Uchwała Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1973 r. w sprawie uregulowania stanu prawnego nieruchomości szpitala w Trzebnicy, M.P. nr 75, poz. 324.
Uchwała Rady Ministrów z 31 grudnia 1973 w sprawie przekazania osobom prawnym Kościoła rzymskokatolickiego oraz w innych Kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych. M.P. nr 57, poz. 325.
[16] Dz.U. z 1989 r. nr 29, poz. 154, z późn. zm.
[17] Działała na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154, z późn. zm.) oraz zarządzenia ministra szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 8 lutego 1990 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania regulacyjnego w przedmiocie przywrócenia osobom prawnym Kościoła Katolickiego własności nieruchomości lub ich części (M.P. Nr 5, poz. 39, z późn. zm.) zgodnie z ustawą z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2011 r. Nr 18, poz. 89).
[18] Działająca na podstawie ustawy z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz. U. Nr 66, poz. 287, z późn. zm.) oraz rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 14 maja 1999 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania Komisji Regulacyjnej ds. Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz. U. Nr 45, poz. 456, z późn. zm.)
[19] Działająca na podstawie ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 73, poz. 323, z późn. zm.) oraz zarządzenia ministra szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 12 października 1994 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania regulacyjnego w przedmiocie przywrócenia osobom prawnym Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej własności nieruchomości lub ich części (M.P. Nr 55, poz. 461, z późn. zm.).
[20] Działająca na podstawie ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 41, poz. 251, z późn. zm.) oraz zarządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 10 października 1997 r. w sprawie szczegółowego trybu działania Komisji Regulacyjnej ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich (M.P. Nr 77, poz. 730, z późn. zm.).
[21] Działająca na podstawie art. 38a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965, z późn. zm.) oraz rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania regulacyjnego przed Międzykościelna Komisją Regulacyjną (Dz. U. Nr 279, poz. 2768, z późn. zm.).
[22] Zarządzenie Ministra - Kierownika Urzędu Rady Ministrów z dnia 8 lutego 1990 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania regulacyjnego w przedmiocie przywrócenia osobom prawnym Kościoła Katolickiego własności nieruchomości lub ich części, M.P. nr 5, poz. 39.
