Sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl
Spis treści
Lęk przed chrześcijaństwem i czynna akcja przeciwko jego wyznawcom rozpoczęły się już w czasie aktywności ziemskiej Jezusa Chrystusa. Prześladowania określano w różny sposób, nie wypracowując przez ponad 20 wieków jednego terminu, obejmującego wszystkie odmiany działań antychrześcijańskich. W początkach XXI w., wobec znacznego wzrostu natężenia ofensywy antyreligijnej na całym świecie, pojawiła się konieczność pogłębionej refleksji nad tym zjawiskiem, a zatem także wypracowania odpowiedniego aparatu pojęciowego.
W poniższym tekście przedstawiono genezę i znaczenie terminu „chrystianofobia” wraz z krótką informacją historyczną, poglądy naukowców na ten temat, wreszcie podstawowe dane na temat chrystianofobii (chrystofobii) w świecie współczesnym.
Chrystianofobia (chrystofobia) w najczęściej używanym szerokim znaczeniu to uprzedzenie, nieufność czy nawet lęk i nienawiść żywiona do chrześcijaństwa i chrześcijan. „Naturalną” konsekwencją tak pojmowanej fobii są próby zlikwidowania lub zminimalizowania „problemu” związanego z wyznawcami Chrystusa. Najczęściej oznacza to jakąś formę prześladowania i dyskryminacji.
Autorem terminu chrystianofobia (chrystofobia) jest profesor Joseph Halevi Horowitz Weiler (ur. 1951), amerykański ortodoksyjny Żyd, były członek komisji prawnej Parlamentu Europejskiego[1], specjalista w zakresie prawa konstytucyjnego, międzynarodowego i unijnego. Studiował w Uniwersytecie Sussex, Uniwersytecie Cambridge oraz w Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego.
W październiku 2013 r. profesor Weiler objął funkcję rektora (prezydenta) Europejskiego Instytutu Uniwersyteckiego (EUI) we Florencji[2], wykładał także w Michigan Law School, Harvard Law School, New York University Law School[3] oraz w wielu innych uczelniach na całym świecie. Jest autorem znaczących dzieł traktujących m. in. o roli religii w życiu współczesnych społeczeństw[4].
Gdy w początkach XXI w. trwały ożywione dyskusje nad traktatem ustanawiającym Konstytucję dla Europy (Wspólnoty Europejskiej)[5], wiele kontrowersji wywołała kwestia preambuły. Wspólnoty chrześcijańskie wielu krajów nalegały na umieszczenie w niej odniesienia do dziedzictwa i wartości chrześcijańskich. Kościoły Europy oczekiwały wyraźnego odniesienia do Boga lub do „transcendentnych podstaw fundamentalnych wartości” w pierwszych trzech artykułach. Ojciec Święty Jan Paweł II wiele razy podkreślał znaczenie odwołania się do Boga i chrześcijańskiego dziedzictwa Europy. „Oznacza to uznanie prawdy historyczno-kulturowej, która kształtuje teraźniejszość i stanowi źródło tożsamości Europejczyków” - mówił Jan Paweł II m.in. 13 września 2002 r. nowemu ambasadorowi Niemiec przy Stolicy Apostolskiej”[6]. Ostatecznie postulowane treści nie znalazły się w żadnym z artykułów projektu konstytucji, która ostatecznie nigdy nie weszła w życie wskutek braku ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie (konstytucję odrzuciła Francja i Holandia). Co więcej, w całym tekście eurokonstytucji, liczącym ok. 70 tysięcy wyrazów, nie znajdziemy w ogóle słowa „chrześcijaństwo”[7]. Znalazło się natomiast dość mgliste odwołanie się do „przyszłych pokoleń” oraz do „Gai” (Ziemi)[8].
Profesor Weiler owo usunięcie chrześcijaństwa z tekstów konstytucyjnych Unii Europejskiej nazwał właśnie chrystofobią. Określał to zjawisko jako „rodzaj oporu biorącego się nie z zasadniczych racji konstytucyjnych, lecz raczej z przeszkód typu socjologicznego, psychologicznego, emocjonalnego”[9]. Twierdził, że Europa nie powinna odrywać się od swoich korzeni, a jej konstytucja winna odzwierciedlać „europejską heterogeniczność”[10].
Chrześcijaństwo, chrześcijanie, katolicyzm, protestantyzm, prześladowanie, nieufność, lęk, dyskryminacja, ludobójstwo, profanacja, zbezczeszczenie.
Zjawisko chrystofobii ma wiele przyczyn spośród których profesor Weiler wyróżnia następujące:
Tak przedstawiona fenomenologia chrystianofobii jest oczywiście konstrukcją subiektywną, stworzoną przez wybitnego naukowca należącego do zachodnich elit intelektualnych, nie będącego w dodatku chrześcijaninem lecz wyznawcą judaizmu. Należy wspomnieć, że profesor J.H.H. Weiler występował w 2010 r. pro bono w Wielkiej Izbie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w obronie państwa włoskiego pozwanego przez osobę, która żądała usunięcia krzyża z pomieszczeń szkoły publicznej w Abano Terme (głośna swego czasu sprawa Lautsi przeciwko Włochom[17])[18]. Jednak „wyjaśniał, że jego intencją nie była tylko obrona chrześcijaństwa jako takiego, ale pluralizmu przestrzeni publicznej. Już kilka lat wcześniej w swojej opublikowanej po włosku książce Chrześcijańska Europa. Konstytucyjny imperializm czy wielokulturowość? Weiler argumentował, że jednocząca się Europa nie powinna odrzucać swoich religijnych korzeni”[19].
Pojęcie chrystianofobii zostało szybko wprowadzone do dyskursu naukowego i medialnego. Określenia tego zaczęły używać organizacje międzynarodowe, szczególnie po grudniu 2004 r., kiedy to włoski polityk o poglądach katolickich, prof. Rocco Buttiglione, nie uzyskał nominacji na członka Komisji Europejskiej ze względu na swoje przekonania[20]. „Nowy przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso włączył go na listę nominowanych jako swojego zastępcę i komisarza do spraw polityki wewnętrznej. Przesłuchanie Buttiglionego w Komisji ds. Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych Parlamentu Europejskiego stało się kolejną odsłoną antychrześcijańskiej ofensywy prowadzonej z coraz większą siłą i pewnością siebie przez środowiska lewicowe i liberalne w Unii Europejskiej. Kandydatowi wytknięto jego konserwatywne poglądy, m.in. dotyczące małżeństwa i rodziny, roli kobiety oraz homoseksualizmu, choć jego stanowisko, dalekie od radykalizmu, było jedynie zgodne z nauczaniem Kościoła w tych kwestiach. Ostateczne odrzucenie przez Komisję nominacji Buttiglionego trudno określić inaczej niż rugowanie za chrześcijańskie poglądy. Ponieważ w relacjach medialnych wypowiedzi Rocco Buttiglione były przytaczane w wersji wypaczonej lub zupełnie nieprawdziwej, zgodnie z wymaganiami relacjonowanego na ogół w histerycznym tonie dramatu o czytelnie rozpisanych rolach: z jednej strony fundamentalista, a z drugiej niezłomni strażnicy wolności, tropiciele zabobonu i dyskryminacji, warto przytoczyć niektóre ze stwierdzeń włoskiego polityka zapisane w oficjalnej wersji przesłuchań. Na przykład, zapytany o to w jaki sposób jego bliskie stosunki z Watykanem wpływają na podejmowane przez niego decyzje, odpowiedział: „(…) nie jest tajemnicą, że jestem katolikiem, ale to nie ma nic wspólnego z Watykanem, tylko z moją wiarą, moimi osobistymi przekonaniami. Uważam, że można być dobrym katolikiem i jednocześnie dobrym Europejczykiem. Inaczej do wielkich Europejczyków nie mogliby się zaliczać zarówno Adenauer, jak i de Gasperi, Schuman czy Helmut Kohl”. W odpowiedzi na zarzut, że jego stwierdzenie iż homoseksualizm jest „grzechem i objawem moralnego nieporządku” jest sprzeczne z prawem europejskim zabraniającym dyskryminacji w związku z orientacją seksualną, Rocco Buttiglione odwołał się do kantowskiego rozróżnienia między moralnością i prawem i stwierdził: „Wiele zachowań może być uważanych za niemoralne, jednak nie powinny one być zabronione. Zajmując się polityką, nie zrzekamy się prawa do własnych przekonań. Mogę myśleć, że homoseksualizm jest grzechem, lecz to nie ma wpływu na politykę, chyba że stwierdzę, że homoseksualizm jest przestępstwem (...). Można stworzyć społeczeństwo, nawet jeśli co do pewnych kwestii moralnych mamy odmienne zdanie. Chodzi raczej o niedyskryminowanie. Państwo nie ma prawa wtykać nosa w te sprawy i nikt nie może być dyskryminowany na podstawie orientacji seksualnej. Tak jest w Karcie Praw Podstawowych, tak jest w konstytucji, a ja przysięgałem tej konstytucji bronić” . Przywoływany już wcześniej profesor Joseph Weiler w następujący sposób skomentował zarzuty w stosunku do Buttiglionego: „On nawet nie powiedział ‘złe’, ale ‘grzeszne’, co jest kategorią religijną. Jeśli nie jesteś religijny, słowo ‘grzech’ nie ma dla ciebie żadnego znaczenia. Teraz wyobraźmy sobie, że Rocco Buttiglione byłby żydem: po pierwsze, nikt nie postawiłby takiego pytania. Po drugie, jeżeli pytanie zostałoby zadane i dałby dokładnie te samą odpowiedź, każdy uważałby, że jest ona ‘modelowa’: jest wierna swej tradycji (którą, jako wielokulturowi, akceptujemy) i Konstytucji. Ale, jeśli jesteś chrześcijaninem, możesz zostać wyrzuconym. To bardzo znacząca historia”[21].
Politycy katoliccy i przywódcy religijni zwrócili się wtedy do Organizacji Narodów Zjednoczonych z apelem o odrzucenie chrystianofobii rozumianej jako dyskryminacja osób wyznających światopogląd chrześcijański[22].
Na temat chrystianofobii (chrystofobii) wypowiedział się także w 2011 r. prof. Massimo Introvigne[23], ówczesny delegat Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) do spraw walki z rasizmem, ksenofobią i dyskryminacją. W wywiadzie opublikowanym w czasopiśmie „Niedziela”[24] zrównuje on chrystofobię (chrystianofobię) z nienawiścią wobec chrześcijaństwa i dyskryminacją chrześcijan. Takie znaczenie tego terminu jest obecnie powszechnie przyjmowane. W wywiadzie profesor Introvigne wskazuje, ze obecnie w szerokim dyskursie społecznym wiele uwagi poświęca się „nowym fobiom”, takim jak homofobia i islamofobia, a przemilcza się bądź ukrywa nienawiść wobec chrześcijan i to w sytuacji, gdy na początku XXI wieku to właśnie oni są najbardziej prześladowaną i dyskryminowaną grupą wyznaniową na świecie. W wywiadzie określono największe czynniki prześladowcze w skali światowej (reżimy komunistyczne, fundamentalizm islamski, nacjonalizmy hinduistyczne) i europejskiej (tzw. „dyktatura relatywizmu”, pozwalająca na wyrażanie idei światopoglądowych i religijnych jedynie w sferze prywatnej, nie zaś publicznej oraz pozostałości komunizmu)[25]. Jednocześnie Introvigne zauważa: „Najbardziej wstrząsający nie jest sam fakt, że istnieje nienawiść, dyskryminacja, chrystianofobia, ale to, że są one tolerowane, że nikt nie protestuje przeciwko nim […]. Jeżeli te problemy dotyczyłyby żydów lub muzułmanów, wywołałyby powszechny skandal w prasie. Ponieważ jednak chodzi o chrześcijan, wydaje się to sprawą normalną. Nie można więcej tolerować tego rodzaju sytuacji”[26]. Wynika z tego, że ważną cechą chrystofobii (chrystianofobii) jest jej „tabuizowanie” przez współczesny świat – staje się ona czymś, o czym nie należy (lub nie wypada) mówić w przestrzeni publicznej.
Z kolei francuski dziennikarz Marc Eynaud[27], identyfikujący się jako katolik, w obszernym wywiadzie z 22 kwietnia 2022 r., opublikowanym na portalu www.breizh-info.com, stawia zdumiewającą diagnozę dotyczącą położenia wspólnot katolickich w Republice Francuskiej[28]. Wskazuje, że obecna sytuacja katolików i Kościoła w tym kraju jest „drastyczna”. Chrystianofobia nie jest tutaj tylko teorią, wydała już określone „owoce”, do których należy zaliczyć niezliczone profanacje kościołów, silny antyklerykalizm, publiczne ataki na osoby wierzące, w tym zabójstwa. Dziennikarz twierdzi wręcz, że świecka Francja rozpada się i „nie ośmiela się już domagać (bronić) swojej chrześcijańskiej historii”[29]. Potwierdza, że ta walka z religią jest jednym z największych medialnych tabu we Francji. Zadaje ważne pytanie, dlaczego katolicy, których religia przyczyniła się do powstania tego kraju i zainstalowania w nim tysiącletniej cywilizacji, są „niewidzialni” w swej ojczyźnie? Dlaczego mają w niej „status ofiar”? I odpowiada, iż katolicyzm we Francji reprezentuje historię i dziedzictwo, którego społeczeństwo chce się pozbyć. Widzi jednak winę samych katolików, walczących o pozycję w podzielonym społeczeństwie i dlatego odsuwających się koniunkturalnie od swej wiary, wstydzących się jej. Powstaje zatem paradoks: chrystofobiczni w pewnym sensie są sami katolicy! Nowe spojrzenie, bardzo uzasadnione – praktyczne „wyrzekanie” się swej wiary przez katolików jest widoczne na całym Zachodzie, w tym w Polsce.
Prześladowanie i dyskryminacja chrześcijan to zjawiska tak stare, jak samo chrześcijaństwo, trwające nieprzerwanie od początku naszej ery, czyli od momentu podjęcia przez Chrystusa publicznego nauczania. Natomiast samo pojęcie chrystianofobii (chrystofobii) zostało utworzone – jak to już wspomniano – przez prof. J.H.H. Weilera w pierwszych latach XXI w. Od tego czasu jest rozwijane i stale dostosowywane do aktualnej dynamiki akcji antychrześcijańskiej w świecie.
Chrystianofobia we współczesnym świecie
Azja, Afryka
Biorąc powyższe wywody pod uwagę, można określić chrystianofobię jako uprzedzenie, niechęć, nawet nienawiść do chrześcijaństwa czy też lęk odczuwany przed chrześcijanami[30]. Konsekwencją takiej postawy są próby eliminacji chrześcijaństwa z przestrzeni publicznej oraz, co gorsza, wzrastające prześladowania, które w różnych regionach świata mają różne oblicza. Według Światowego Indeksu Prześladowań z 2022 r., tworzonego przez międzynarodową i międzywyznaniową organizację Open Doors[31] obecnie chrześcijanie są najbardziej zagrożeni w Afganistanie, Korei Północnej i Somalii.
W Afganistanie większość chrześcijan to konwertyci z islamu i dlatego nie mogą otwarcie uczestniczyć w praktykach religijnych, ponieważ za odejście od islamu grozi kara śmierci. Wielu z nich ukrywa się od czasu przejęcia władzy przez talibów, czyli od 15 sierpnia 2021 r. Gdy władza tych ostatnich wzmocni się, chrześcijanie będą musieli dostosować się do narzucanych przeze nich reguł życia[32]. Głównymi „silnikami prześladowczymi” są w tym kraju: islamski ekstremizm, antagonizmy klanowe, wrogość etniczna i religijna oraz korupcja i zorganizowana przestępczość[33].
W Korei Północnej brak jest wolności wyznania. Wykryty chrześcijanin jest deportowany do obozu wraz z całą rodziną jako przestępca polityczny. Możliwa jest także natychmiastowa egzekucja. Spotkania religijne są drastycznie utrudniona i odbywają się w najgłębszej tajemnicy. Biblia włączona jest do katalogu książek zakazanych, państwo postrzega chrześcijaństwo jako istotne zagrożenie[34].
W Somalii liczba chrześcijan jest bardzo mała, prawdopodobnie jest ich tylko kilkuset. Są zagrożeni przez wahabitów, którzy wprowadzają w tym upadłym kraju prawo szariatu i chcą pozbyć się wyznawców innych religii. Nawet podejrzenie o konwersję może spowodować utratę życia. W ostatnim czasie sytuacja uległa pogorszeniu w związku z atakami islamistycznych bojówkarzy na chrześcijańskich przywódców religijnych[35].
Europa
Z państw położonych w Europie na 42 miejscu (z 50) Światowego Indeksu Prześladowań z 2022 r. znajduje się Turcja. Jej rząd jest coraz bardziej nietolerancyjny wobec wyznań nieislamskich. Chrześcijanie napotykają na różne przeszkody biurokratyczne i prawne. Przejście z islamu na chrześcijaństwo nie jest nielegalne, jednak osoby nawrócone poddawane są praesji, np. groźbami rozwodu lub utraty prawa do spadkobrania. Chrześcijanie w różny sposób podlegają dyskryminacji, np. istnieje niepisany zakaz zatrudniania niemuzułmanów w administracji państwowej i siłach bezpieczeństwa. Gdy niemuzułmanie wstępują do wojska, ich przynależność religijna jest odnotowywana przez zwierzchników. Zakup budynków na cele kościelne jest trudny, pozwolenie jest uzależnione od „nastrojów miejscowej ludności” i przychylności władz lokalnych[36].
Chrystianofobia w Europie skutkuje obecnie działaniami dyskryminacyjnymi na nieco innym poziomie, niż w przedstawionych wyżej krajach azjatyckich oraz np. w Egipcie, Libii, Nigerii czy Republice Środkowoafrykańskiej. Według badań wiedeńskiego oddziału Obserwatorium Nietolerancji i Dyskryminacji Chrześcijan w Europie (OIDAC) - organizacji dokumentującej prześladowanie chrześcijan w Europie, chrześcijanie narażeni są na naruszenia wolności sumienia i wyznania, doznają ograniczeń w prawach rodzicielskich, dostępie do wymiaru sprawiedliwości, wywierana jest na nich presja praktycznie we wszystkich dziedzinach życia[37]. Często ma ona postać tzw. „uprzejmego prześladowania”, czyli pewnej formy odium społecznego i bojkotu towarzyskiego, dotykającego ludzi wierzących, kwalifikowanych jako „staromodnych”, fundamentalistów, zacofanych etc. Znane są jednak przypadki zbrodni motywowanych nienawiścią religijną.
Analiza poszczególnych przypadków udokumentowanych przez OIDAC wskazuje przede wszystkim na akty bezczeszczenia kościołów, cmentarzy, kaplic. W zdechrystianizowanych krajach Zachodu społeczeństwo coraz mniej utożsamia się z tymi miejscami, dlatego są one często pozamykane, słabo nadzorowane, prawie opuszczone. Jako takie są łatwym celem dla wandali i złodziei. Na Starym Kontynencie funkcjonują także „silniki nietolerancji i dyskryminacji”. Raporty OIDAC od lat wskazują w tym kontekście przede wszystkim na sprzeciw wobec różnych aspektów religii chrześcijańskiej, głównie chodzi tutaj o opozycję wobec nauczania dotyczącego rodziny, ludzkiej seksualności, wychowania dzieci czy pozycji kobiet w społeczeństwie. Bardzo często występują negatywne uprzedzenia wobec chrześcijan (np. duchowieństwa) lub wobec religii w ogóle. Aktualny raport Obserwatorium Nietolerancji i Dyskryminacji Chrześcijan w Europie za lata 2019 – 2020[38] wskazuje na postępujący spadek wolności sumienia i wolności religijnej, w tym wolności słowa, sukcesywne ograniczanie praw rodzicielskich oraz innych praw człowieka[39], co było szczególnie widoczne podczas tzw. pandemii COVID -19[40].
Polska
Sytuację chrześcijan w Polsce wyczerpująco omawia raport Instytutu na Rzecz Kultury prawnej „Ordo Iuris” opublikowany 29 kwietnia 2022 r.[41] Przedstawiono w nim i szczegółowo omówiono 112 przestępstw, których motywacją była nienawiść do chrześcijan i chrześcijaństwa w naszym kraju w roku 2021. Trend jest jednoznaczny – liczba aktów nienawiści wobec chrześcijan rośnie. Odnotowane czyny zabronione to przede wszystkim przypadki dewastacji i zbezczeszczenia różnych obiektów oraz symboli związanych z religią (kościoły, kaplice, cmentarze, figury i krzyże przydrożne, obrazy Matki Bożej), ofensywne i chrystianofobiczne wypowiedzi celebrytów i polityków (np. „opiłowywanie chrześcijan”) oraz zakłócanie nabożeństw. Było jednak także 8 fizycznych ataków na osoby duchowne, w tym 2 zakończone śmiercią[42].
Literatura
Bortkiewicz P., Posłowie, [w:] Grzegorz Kucharczyk, Chrystofobia. 500 lat nienawiści do Chrystusa i Kościoła, Warszawa 2020, s. 455;
Dorsz W., Chrystofobia. Nietolerancja i dyskryminacja chrześcijan w Europie, Chrystofobia. Nietolerancja i dyskryminacja chrześcijan w Europie.pdf | Witold Dorsz - Academia.edu;
Eynaud M.: Jesteśmy świadkami nieodwracalnego rozwodu między chrześcijaństwem a społeczeństwem francuskim [wywiad], https://www.breizh-info.com/2022/04/22/185498/marc-eynaud-on-assiste-au-dernier-acte-dun-divorce-a-premiere-vue-irreversible-entre-le-christianisme-et-la-societe-francaise-interview/, dostęp 4 maja 2022 r.
Friedman H., Wielka Izba Trybunału Europejskiego podtrzymuje umieszczanie przez Włochy krzyży w szkołach państwowych, Klauzula religijna: Wielka Izba Sądu Europejskiego podtrzymuje umieszczanie przez Włochy krzyży w szkołach państwowych (religionclause.blogspot.com), dostęp 3 maja 2022 r.
Krukowski J., Prawo Unii Europejskiej a wartości chrześcijańskie, krukowski_9.pdf (bsawp.edu.pl), dostęp 4 maja 2022 r.
Szymański A., Aksjologiczne i prawne podstawy wspierania chrześcijan prześladowanych za wiarę oraz przeciwdziałania skutkom nietolerancji religijnej, [w:] P. Sobczyk (red.), Podstawy przeciwdziałania przestępczości oraz pomocy osobom pokrzywdzonym. Interpretacja i kierunki zmian, Warszawa 2020, s. 165-220
Weiler J.H.H., Chrześcijańska Europa: konstytucyjny imperializm czy wielokulturowość?, Poznań, 2003; The Constitution of Europe – Do the New Clothes have an Emperor?, Cambridge, 1998;
Weiler J.H.H., The Constitution of Europe – Do the New Clothes have an Emperor?, Cambridge, 1998;
Weiler J.H.H., Der Fall Steinmann, Brema, 1998;
Weiler J.H.H., Israel and the creation of a Palestinian state: a European perspective, Londyn, 1985.
Źródła internetowe
Joseph H. H. Weiler - Wydawnictwo W drodze, dostęp 1 maja 2022 r.
Prof. Weiler prezydentem Europejskiego Instytutu Uniwersyteckiego | Nauka w Polsce, dostęp 1 maja 2022 r.
Wywiad z prof. Weilerem, EUI Life | EUI Life spotyka się z przewodniczącym Weilerem, dostęp 1 maja 2022 r.
Bóg w konstytucji UE. Dlaczego w konstytucji Unii Europejskiej, której 90% mieszkańców wierzy w Boga nie może być odwołania do Boga?, Bóg w konstytucji UE (opoka.org.pl), dostęp 2 maja 2022 r.
Weiler J.H.H., Chrystofobia, Chrystofobia - Wydawnictwo W drodze, dostęp 2 maja 2022 r.
Weiler J.H.H., Invocatio Dei i Konstytucja Europejska, Invocatio Dei i Konstytucja Europejska Josepha Weilera - Project Syndicate (project-syndicate.org), dostęp 3 maja 2022 r.
Kamiński I.C., Nakaz obecności krzyża we włoskiej szkole. Glosa do wyroku ETPC z dnia 3 listopada 2009 r., 30814/06, Nakaz obecności krzyża we włoskiej szkole. Glosa do wyroku ETPC z dnia 3 listopada 2009 r., 30814/06 - OpenLEX, dostęp 3 maja 2022 r.
Strona osobista Massimo Introvigne - massimointrovigne.com, dostęp 4 maja 2022 r.
Wiek XXI – wiek chrystianofobii? Z prof. Massimo Introvigne – delegatem OBWE do spraw walki z rasizmem – rozmawia Włodzimierz Rędzioch, „Niedziela” 36 (2011), s. 8-9, Wiek XXI – wiek chrystianofobii?, Z prof. Massimo Introvigne – delegatem OBWE do spraw walki z rasizmem – rozmawia... - TK Niedziela (archive.org), dostęp 4 maja 2022 r.
Konto Marca Eynaud na portalu LinkedIn: Marc Eynaud - Reporter dziennikarz - Boulevard Voltaire | LinkedIn, dostęp 4 maja 2022 r.
Sytuacja chrześcijan w Afganistanie, Afganistan | Open Doors Polska, dostęp 5 maja 2022 r.
Sytuacja chrześcijan w Korei Północnej, Korea Północna | Open Doors Polska, dostęp 5 maja 2022 r.
Sytuacja chrześcijan w Somalii, Somalia | Open Doors Polska, dostęp 5 maja 2022 r.
Under pressure: Christians’ human rights in Europe – Top 5 report for 2019-2020; Under_Pressure_Top_Five_Report_2020_01.pdf (intoleranceagainstchristians.eu), dostęp 8 maja 2022 r.
Abstrakt - Under pressure: Christians’ human rights in Europe – Top 5 report for 2019-2020Pod presją: prawa człowieka chrześcijan w Europie – raport Top 5 na lata 2019–2020 (intoleranceagainstchristians.eu), dostęp 8 maja 2022 r.
Raport pt. Zabójstwa, pobicia, zniszczenia – ponad 100 aktów nienawiści wobec chrześcijan w Polsce w 2021 r., Zabójstwa, pobicia, zniszczenia – ponad 100 aktów nienawiści wobec chrześcijan w Polsce w 2021 r. | Ordo Iuris, dostęp 8 maja 2022 r.
Stępkowski A., Banasiuk. J, Percecution of Christians. Time to React to Genocide, https://ordoiuris.pl/pliki/dokumenty/Raport%20Persecution%20of%20Christians.pdf, s. 57, dostęp 9 maja 2022 r.
Akty prawne
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, Protokoły i załączniki, akt końcowy, EUR-Lex - C2004/310/01 - EN - EUR-Lex (europa.eu), „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” z 16 grudnia 2004 r (C-310/1), dostęp 2 maja 2022 r.
Andrzej Szymański, doktor habilitowany nauk prawnych w zakresie prawa kanonicznego, absolwent Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, profesor Uniwersytetu Opolskiego. Zainteresowania naukowe: historia prawa, prawo kanoniczne i wyznaniowe, sytuacja chrześcijan na świecie.
Laicyzacja, Ateizm, Godność ludzka, Tożsamość kulturowa, Tożsamość religijna
[1] Joseph H. H. Weiler - Wydawnictwo W drodze, dostęp 1 maja 2022 r.
[2] Prof. Weiler prezydentem Europejskiego Instytutu Uniwersyteckiego | Nauka w Polsce, dostęp 1 maja 2022 r.
[3] Wywiad z prof. Weilerem, EUI Life | EUI Life spotyka się z przewodniczącym Weilerem, dostęp 1 maja 2022 r.
[4] Wybrane publikacje prof. Weilera: Chrześcijańska Europa: konstytucyjny imperializm czy wielokulturowość?, Poznań, 2003; The Constitution of Europe – Do the New Clothes have an Emperor?, Cambridge, 1998; Der Fall Steinmann, Brema, 1998; Israel and the creation of a Palestinian state: a European perspective, Londyn, 1985.
[5] Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, Protokoły i załączniki, akt końcowy, EUR-Lex - C2004/310/01 - EN - EUR-Lex (europa.eu), „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” z 16 grudnia 2004 r (C-310/1), dostęp 2 maja 2022 r.
[6] Bóg w konstytucji UE. Dlaczego w konstytucji Unii Europejskiej, której 90% mieszkańców wierzy w Boga nie może być odwołania do Boga?, Bóg w konstytucji UE (opoka.org.pl), dostęp 2 maja 2022 r.
[7] Witold Dorsz, Chrystofobia. Nietolerancja i dyskryminacja chrześcijan w Europie, Chrystofobia. Nietolerancja i dyskryminacja chrześcijan w Europie.pdf | Witold Dorsz - Academia.edu, dostęp 5 maja 2022 r.
[8] Paweł Bortkiewicz, Posłowie, [w:] Grzegorz Kucharczyk, Chrystofobia. 500 lat nienawiści do Chrystusa i Kościoła, Warszawa 2020, s. 455.
[9] J. H. H. Weiler, Chrystofobia, Chrystofobia - Wydawnictwo W drodze, dostęp 2 maja 2022 r.
[10] Tenże, Invocatio Dei i Konstytucja Europejska, Invocatio Dei i Konstytucja Europejska Josepha Weilera - Project Syndicate (project-syndicate.org), dostęp 3 maja 2022 r.
[11] J. H. H. Weiler, Chrystofobia, Chrystofobia - Wydawnictwo W drodze, dostęp 2 maja 2022 r.
[12] Tamże.
[13] Tamże.
[14] Tamże.
[15] Tamże.
[16] Tamże.
[17] H. Friedman, Wielka Izba Trybunału Europejskiego podtrzymuje umieszczanie przez Włochy krzyży w szkołach państwowych, Klauzula religijna: Wielka Izba Sądu Europejskiego podtrzymuje umieszczanie przez Włochy krzyży w szkołach państwowych (religionclause.blogspot.com), dostęp 3 maja 2022 r.
[18] Zob. np. Kamiński Ireneusz Cezary, Nakaz obecności krzyża we włoskiej szkole. Glosa do wyroku ETPC z dnia 3 listopada 2009 r., 30814/06, Nakaz obecności krzyża we włoskiej szkole. Glosa do wyroku ETPC z dnia 3 listopada 2009 r., 30814/06 - OpenLEX, dostęp 3 maja 2022 r.
[19] Joseph H. H. Weiler, Joseph H. H. Weiler – Wikipedia, wolna encyklopedia, dostęp 3 maja 2022 r.
[20] Zob. J. Krukowski, Prawo Unii Europejskiej a wartości chrześcijańskie, krukowski_9.pdf (bsawp.edu.pl), dostęp 4 maja 2022 r.
[21] W. Dorsz, Chrystofobia. Nietolerancja i dyskryminacja chrześcijan w Europie, Chrystofobia. Nietolerancja i dyskryminacja chrześcijan w Europie.pdf | Witold Dorsz - Academia.edu, dostęp 5 maja 2022 r.
[22] A. Szymański, Aksjologiczne i prawne podstawy wspierania chrześcijan prześladowanych za wiarę oraz przeciwdziałania skutkom nietolerancji religijnej, [w:] P. Sobczyk (red.), Podstawy przeciwdziałania przestępczości oraz pomocy osobom pokrzywdzonym. Interpretacja i kierunki zmian, Warszawa 2020, s. 165-220.
[23] Zob. strona osobista Massimo Introvigne - massimointrovigne.com, dostęp 4 maja 2022 r.
[24] Wiek XXI – wiek chrystianofobii? Z prof. Massimo Introvigne – delegatem OBWE do spraw walki z rasizmem – rozmawia Włodzimierz Rędzioch, „Niedziela” 36 (2011), s. 8-9, Wiek XXI – wiek chrystianofobii?, Z prof. Massimo Introvigne – delegatem OBWE do spraw walki z rasizmem – rozmawia... - TK Niedziela (archive.org), dostęp 4 maja 2022 r.
[25] Tamże.
[26] Tamże.
[27] Konto Marca Eynaud na portalu LinkedIn: Marc Eynaud - Reporter dziennikarz - Boulevard Voltaire | LinkedIn, dostęp 4 maja 2022 r.
[28] Marc Eynaud: Jesteśmy świadkami nieodwracalnego rozwodu między chrześcijaństwem a społeczeństwem francuskim [wywiad], https://www.breizh-info.com/2022/04/22/185498/marc-eynaud-on-assiste-au-dernier-acte-dun-divorce-a-premiere-vue-irreversible-entre-le-christianisme-et-la-societe-francaise-interview/, dostęp 4 maja 2022 r.
[29] Tamże.
[30] W. Dorsz, Chrystofobia. Nietolerancja i dyskryminacja chrześcijan w Europie, Chrystofobia. Nietolerancja i dyskryminacja chrześcijan w Europie.pdf | Witold Dorsz - Academia.edu, dostęp 5 maja 2022 r.
[31] „Światowy Indeks Prześladowań jest jedynym na świecie przeprowadzanym co roku systematycznym badaniem wolności religijnej chrześcijan. Jego celem jest jak najdokładniejsze ujęcie ich konkretnej sytuacji i zidentyfikowanie przyczyn i tła światowych prześladowań chrześcijan. Pierwszy ranking – 50 krajów z najcięższymi prześladowaniami chrześcijan – sporządzony został w roku 1993 i najpierw służył Open Doors jako wewnętrzny instrument planowania bardziej efektywnego ustalania priorytetów i wdrażania światowych projektów pomocowych. Później Indeks Prześladowań został udostępniony opinii publicznej. Tym samym dostarczono politycznym i kościelnym decydentom jasne przesłanki dla ich wysiłków wobec ochrony prześladowanych chrześcijan i zachowania wolności religijnej. Miał on również wywrzeć presję na te kraje, w których chrześcijanie doświadczają największych prześladowań. Ponadto miał on przypominać chrześcijanom, którzy cieszą się wolnością religijną, aby wspierali i modlili się o swoich współbraci”, Prześladowania mapa | Open Doors Polska, dostęp 5 maja 2022 r.
[32] Sytuacja chrześcijan w Afganistanie, Afganistan | Open Doors Polska, dostęp 5 maja 2022 r.
[33] Tamże.
[34] Sytuacja chrześcijan w Korei Północnej, Korea Północna | Open Doors Polska, dostęp 5 maja 2022 r.
[35] Sytuacja chrześcijan w Somalii, Somalia | Open Doors Polska, dostęp 5 maja 2022 r.
[36] Turcja | Open Doors Polska, dostęp 14 września 2022 r.
[37] A. Szymański, Aksjologiczne i prawne podstawy wspierania chrześcijan prześladowanych za wiarę oraz przeciwdziałania skutkom nietolerancji religijnej, [w:] P. Sobczyk (red.), Podstawy przeciwdziałania przestępczości oraz pomocy osobom pokrzywdzonym. Interpretacja i kierunki zmian, Warszawa 2020, s. 165-220.
[38] Under pressure: Christians’ human rights in Europe – Top 5 report for 2019-2020; Under_Pressure_Top_Five_Report_2020_01.pdf (intoleranceagainstchristians.eu), dostęp 8 maja 2022 r.
[39] Abstrakt - Under pressure: Christians’ human rights in Europe – Top 5 report for 2019-2020Pod presją: prawa człowieka chrześcijan w Europie – raport Top 5 na lata 2019–2020 (intoleranceagainstchristians.eu), dostęp 8 maja 2022 r.
[40] Ze względu na niewielkie rozmiary tego opracowania pominąłem prezentację poszczególnych przypadków naruszenia praw chrześcijan w Europie, w tym w Polsce. Osoby zainteresowane z łatwością odnajdą je np. na zaprezentowanych w bibliografii portalach internetowych. Istnieje wiele aktualnych publikacji na ten temat.
[41] Raport pt. Zabójstwa, pobicia, zniszczenia – ponad 100 aktów nienawiści wobec chrześcijan w Polsce w 2021 r., Zabójstwa, pobicia, zniszczenia – ponad 100 aktów nienawiści wobec chrześcijan w Polsce w 2021 r. | Ordo Iuris, dostęp 8 maja 2022 r.
[42] Tamże.
