Już po raz piąty 22 sierpnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Upamiętniający Ofiary Aktów Przemocy ze Względu na Religię lub Wyznanie, który ustanowiło z polskiej inicjatywy Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2019 r. Celem podjętej pięć lat temu rezolucji ONZ było zainicjowanie na forum społeczności międzynarodowej kompleksowych działań prewencyjnych i współpracy na rzecz poprawy mechanizmów prawnych chroniących jednostki i grupy przed nietolerancją, dyskryminacją i przemocą ze względu na religię lub przekonania. Patrząc wstecz wydaje się dziś oczywiste, że była to najwyższa pora, aby dbałość o wolność religijną uczynić jedną ze spraw priorytetowych w agendach krajów podobnie myślących i w pełni zaangażowanych w promowanie wolności religii lub przekonań na całym świecie. Przedstawiciele rządów, społeczeństwa obywatelskie i liderzy różnorakich grup wyznaniowych mają tym samym sposobność połączyć siły, aby wspólnie, a nie wyłącznie w pojedynkę zatroszczyć się o wolność religijną dla każdego i w każdym miejscu na świecie. Dziś jeszcze silniej niż pięć lat temu czujemy wszyscy presję podjęcia skutecznych działań, aby chronić członków mniejszości religijnych i zwalczać dyskryminację oraz prześladowania ze względu na religię lub przekonania. Wolność religijna bowiem, mimo że jest prawem fundamentalnym i niezbywalnym to niezwykle szybko może też stać się prawem zagrożonym.

Stały monitoring stanu wolności religijnej w różnych częściach świata to kluczowe narzędzie pozwalające krytycznie i kompleksowo podchodzić do tego tematu. Wiedza, którą dostarczają opracowywane każdego roku raporty publikowane zarówno przez instytucje rządowe, jak i organizacje pozarządowe okazuje się być bezcenna dla opracowywania programów postępowania wobec wszelkiego rodzaju nadużyć i przestępstw skierowanych wobec osób wierzących i miejsc kultu religijnego. W tej materii ważną rolę odgrywa także Laboratorium Wolności Religijnej, które stale odnotowuje przypadki naruszania prawa do wolności sumienia i wyznania w polskiej przestrzeni publicznej. Internetowa Interaktywna Mapa Naruszeń dostarcza informacji o prawie 650 atakach na osoby, miejsca i przedmioty kultu religijnego, które miały miejsce w Polsce od roku 2019 r. Zdecydowana większość przypadków to niszczenie i znieważanie miejscu kultu religijnego (ponad 400 zdarzeń), a także symboli religijnych i przedmiotów czci religijnej (ponad 100 zdarzeń). Bezpośrednie fizyczne ataki skierowane wobec jednostek lub wspólnot wyznaniowych należą do mniejszości, choć na przestrzeni kilku lat trudno określić je jako zdarzenia incydentalne. W istocie bowiem coraz częściej osoby wierzące borykają się z piętnowaniem, marginalizacją, a w skrajnych przypadkach wykluczeniem z życia społecznego ze względu na wyznawaną wiarę, która warunkuje ich sposób życia i postępowania nie tylko w wymiarze prywatnym, ale również publicznym z uwagi na współzależność i wzajemne przenikanie się oby tych sfer. Trzeba nam zrozumieć, że „wierzący, wolni i obecni” to nie tylko dobrze brzmiące motto użyte na potrzeby kampanii informacyjnej przez Laboratorium Wolności Religijnej, ale przede wszystkiem słowa-klucze definiujące status wierzącego w przestrzeni życia społecznego. Wiara religijna dotyka bowiem każdego wymiaru ludzkiego doświadczenia — osobistego, jak również społecznego, ekonomicznego i politycznego. Pytanie nie dotyczy zatem tego „czy”, ale „jak” religia i życie społeczne w wymiarze prawnym, ekonomicznym lub politycznym powinny się mieszać. Człowiek wierzący pozostaje tak samo wolny i obecny w przestrzeni publicznej, jak agnostyk czy niewierzący. Każdy jednak przy odwoływaniu się do swoich przekonań religijnych czy światopoglądowych w życiu wspólnotowym powinien czynić to w duchu tolerancji i pokory, a nie w przekonaniu o własnej nieomylności czy posiadania monopolu na moralność i prawdę w jakiejkolwiek dziedzinie. Trzeba zawsze uznawać i celebrować tę religijną i świecką heterogeniczność, gdyż właśnie przyjmując taką różnorodność, utrzymujemy wolność naszego społeczeństwa. Nasz wzajemny szacunek dla przekonań innych oraz siła zaangażowania na rzecz wolności religijnej są jedyną słuszną ścieżką postępowania na drodze ku osiągnięciu społecznego konsensusu, a pomocne w tym dla każdego jest z pewnością zachowanie spójnej etyki życia, w której wiara nie jest traktowana wybiórczo.

Dzień 22 sierpnia, w którym upamiętniamy ofiary aktów przemocy na tle religijnym to również data, w której powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na arogancję, pychę, religijny szowinizm i pobrzmiewające echo bałwochwalstwa obecne w krajach autorytarnych, gdzie monopol na określone przekonania religijne lub ateistyczne uwikłany w politykę czyni z wyznawców innej wiary ofiary krwawych prześladowań wywierając na nich presję, aby przestali oni właśnie być wierzący, wolni i obecni w przestrzeni publicznej danego kraju. Opublikowany pod koniec czerwca „Raport Wolności Religijnej” papieskiego stowarzyszenia Pomoc Kościołowi w Potrzebie podkreśla, że „[w] świecie, w którym różne formy nowoczesnej tyranii dążą do stłumienia wolności religijnej lub próbują ją zredukować do subkultury pozbawionej prawa do głosu w życiu publicznym lub wykorzystują religię jako pretekst do nienawiści i brutalności, konieczne jest, aby wyznawcy różnych religii połączyli się w apelach o pokój, tolerancję i poszanowanie godności i praw drugiego człowieka”. Naruszenia wolności religijnej to proces, w którym od nietolerancji przechodzimy do dyskryminacji, a dwa następne etapy to prześladowania i ludobójstwo. Mając to uwadze należy stanowczo odrzucić postawę selektywnej ślepoty i głuchoty na pierwsze znaki ostrzegawcze świadczące „tylko” o nietolerancji religijnej i mowie nienawiści wobec wyznawców określonej religii, przy jednoczesnym solidaryzowaniu się z ofiarami najsurowszych prześladowań religijnych, gdyż są one „aż tak” okrutne. Od „tylko” do „aż tak” prowadzi prosta droga, warto jak najszybciej postawić na niej solidne blokady, które skutecznie zatamują ten negatywny ruch wrogości wobec religii, która może przybrać różne oblicza mniej lub bardziej widoczne gołym okiem. Nie blokujmy jednak tej drogi wyłącznie okazjonalnie w określonej dacie, ale czyńmy to systematycznie i kompleksowo. Laboratorium Wolności Religijnej ten proces już rozpoczęło, jego kontynuacja zależy od zaangażowania każdego z nas.

dr Weronika Kudła
Laboratorium Wolności Religijnej