Pierwszego dnia nowego roku hidżry 1442, który był obchodzony w sierpniu 2020 roku, do haremu meczetu miejskiego w Bratunac wrzucono martwą świnię. Główny imam madżlisu wspólnoty islamskiej w Bratunac, Elvir-ef. Hodžić, podkreślił, że nie mógł to być przypadek, ponieważ nikt nie prowadzi hodowli świń w centrum miejscowości – ponadto już od kilku miesięcy imamowie i członkowie wspólnoty znajdują rano w haremie meczetu worki na śmieci.

Kilka osób dokonało aktu wandalizmu w cerkwi św. Proroka Eliasza w Ilijaš. Sprawcy weszli do przedsionka świątyni i metalowym prętem rozbili drzwi ochronne, a następnie drewniane drzwi cerkwi. Wówczas włączył się alarm i powstrzymał ich dalsze działania.

Katolicki kościół św. Łukasza Ewangelisty w Sarajewie był atakowany 17 razy – podczas ostatniego ataku sprawcy rozbili okna świątyni kamieniami. Właśnie z powodu regularnych ataków wandali odbudowa kościoła trwa już ponad dziesięć lat.

Wszystkie te wiadomości dotyczą Bośni i Hercegowiny, kraju, który od początku swego istnienia starał się kultywować ducha wielokulturowości i dialogu międzyreligijnego, zwłaszcza w stolicy – Sarajewie. Ze względu na uwarunkowania historyczne ów dialog był często tłumiony. Wydaje się, że także w czasach współczesnych Bośnia i Hercegowina stoi przed wielkimi wyzwaniami w kwestii wychowywania nowych pokoleń w duchu dialogu.

W Bośni i Hercegowinie funkcjonują trzy duże wspólnoty religijne – Wspólnota Islamska, Serbski Kościół Prawosławny i Kościół Katolicki. Oprócz nich jest też gmina żydowska i wiele innych mniejszościowych gmin wyznaniowych. W kraju żyją obok siebie trzy narodowości: Bośniacy, Serbowie i Chorwaci. Tożsamości religijne przeplatają się z tożsamościami etnicznymi. Wolność religii oraz prawa kościołów i wspólnot wyznaniowych reguluje konstytucja Bośni i Hercegowiny, a także konstytucje poszczególnych jednostek administracyjnych kraju: Federacji Bośni i Hercegowiny oraz Republiki Serbskiej.

Kraj znajduje się w trudnej sytuacji gospodarczej, co odbija się na życiu społecznym i codzienności. Trudności we współistnieniu w Bośni i Hercegowinie różnych grup społecznych, będące konsekwencją zaszłości historycznych (zwłaszcza ostatniej wojny), często znajdują wyraz w atakach na budynki religijne dokonywane zwłaszcza podczas świąt religijnych lub wyborów politycznych. Budynki sakralne są bowiem rozpoznawalnymi symbolami wspólnot religijnych/etnicznych. Przywołane na początku informacje o atakach na miejsca kultu wskazują na to, że celem napaści są obiekty wszystkich wspólnot religijnych. Należy ponadto odnotować ostrzeżenia przedstawicieli Kościoła katolickiego, według których trudna sytuacja w kraju skłania coraz więcej Chorwatów do opuszczenia Bośni i Hercegowiny, co prowadzi do zmniejszenia liczebności katolików w tym regionie.

Oprócz ataków na obiekty religijne, których liczba – według niektórych danych – spada, mamy do czynienia z zagrożeniem wolności religijnej członków mniejszości wyznaniowych na obszarze zdominowanym przez jedną religię. Regularnie pojawiają się doniesienia o dyskryminacji.

Dlatego zrozumiałe są słowa Jasny Dobričik, kierownik Wydziału ds. Wymiaru Ludzkiego OBWE w Bośni i Hercegowinie: „Wspieranie wolności sumienia i religii na zasadach integracji i niedyskryminacji ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa ludności i przyszłej stabilizacji”. Słowa te zostały wypowiedziane w 2019 r. w Sarajewie, na zorganizowanej przez OBWE konferencji poświęconej wolności sumienia i religii, w której wzięło udział ponad 50 przedstawicieli wspólnot wyznaniowych, władz lokalnych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego z Bośni i Hercegowiny. Ta konferencja to tylko jedna z wielu prób rozbudzenia społecznej wrażliwości na tolerancję religijną i przyszłość, jaką ona oferuje.

Rada Międzyreligijna w Bośni i Hercegowinie (Međureligijsko vijeće u BiH), która monitoruje i informuje media o atakach na obiekty religijne, również podejmuje znaczne wysiłki na rzecz tolerancji i jak najlepszego współistnienia różnych grup społecznych. Rada Międzyreligijna realizuje projekt „Ochrona miejsc świętych” obejmujący wszystkie wyznania w Bośni i Hercegowinie. Prowadzi w nim rejestr ataków na miejsca kultu, bada i odnotowuje motywy, miejsca zdarzeń, aresztowania sprawców i tym podobne. Celem tych działań jest budowanie społeczeństwa obywatelskiego poprzez dialog międzyreligijny. Możliwe jest anonimowe zgłaszanie ataków za pośrednictwem strony internetowej: https://mrv.ba/.

Jako obszar, w którym trzy duże wspólnoty religijne (oraz wiele mniejszych) starają się wypracować pokojowe współistnienie, a także jako kraj będący potencjalnym kandydatem do członkostwa w Unii Europejskiej, Bośnia i Hercegowina niewątpliwie była i jest świetnym wzorcem testowym dla Europy i świata. Podstawowe prawo człowieka – wolność religijna – jest w nim uznawane za jeden z zasadniczych czynników, jakie mogą poprawić stosunki społeczne. Jednak od uznania wartości tego prawa do respektowania go w codziennym życiu wiedzie długa droga. Przed Bośnią i Hercegowiną jeszcze dużo pracy i wiele wyzwań. Bez zaangażowania obywateli, a także Wspólnoty Europejskiej trudno będzie osiągnąć ten cel.

Niemniej kraj ten wydaje się dla Europy prawdziwym dowodem na to, że bez prawnego uznania i praktycznego przestrzegania wolności religijnej nie można mówić o społecznej stabilności i współpracy. Ten fakt powinien jeszcze bardziej ukierunkować europejskie wysiłki na ochronę tego podstawowego prawa człowieka oraz powstrzymanie rosnącej nietolerancji religijnej i dyskryminacji osób wierzących, zwłaszcza chrześcijan.

dr Saša Horvat

Uniwersytet w Zagrzebiu

Zapraszamy do komentowania tego wpisu na naszym profilu na Facebooku: