Sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl
Spis treści
Hasło stanowi omówienie zagadnienia wolności religijnej w Afryce i przedstawia proces poszukiwania drogi do współistnienia różnorodnych, płynnych społeczności i społeczeństw kontynentu. Bada zróżnicowaną i złożoną historię religii na kontynencie afrykańskim, aby rzucić światło na współczesne wyzwania związane z wolnością religijną. Wywód podkreśla wielorakie i przeciwstawne wpływy religijne w Afryce, kładąc nacisk na to, że w przeżywanej rzeczywistości religia i kultura są ze sobą zespolone w jedno. Skupiono się na trzech systemach wierzeń: chrześcijaństwie, islamie i religiach afrykańskich. Dokonywane zarówno w przeszłości, jak i obecnie próby pogodzenia różnorodnych wierzeń i kultur mają na celu dążenie do osiągnięcia harmonii i równowagi w przyszłości. Jest to cel wspólny dla tradycyjnych i współczesnych społeczeństw afrykańskich. Za najnowszy czynnik wpływający na tę sferę uznawane są współczesne prawa człowieka, które wprowadziły powszechne oczekiwania dotyczące korzystania z wolności religijnej. Podejście skoncentrowane na prawach człowieka wyjaśnia istotę wolności religijnej zawartej w ustawodawstwie i regionalnych instrumentach. Jednocześnie dominacja monoteistycznych systemów wierzeń zwiększa ochronę grup, które wierzą w Najwyższą Istotę. Uważa się, że uniwersalistyczne koncepcje wolności religijnej stworzyły nowe napięcie, wysuwając na pierwszy plan walkę o równą ochronę grup mniejszościowych. Ostatecznie historia wolności religijnej na kontynencie to ślad poszukiwania jednolitego systemu życia, kultury i wierzeń pomimo wielu nakładających się na siebie i sprzecznych tożsamości.
Wolność religijna, współistnienie, prawa człowieka, kultura
Wolność religijna w Afryce XXI wieku jest wynikiem zróżnicowanej i złożonej historii. Nadal stanowi wielostronną, ewoluującą sferę życia tego kontynentu. Niniejszy wywód przedstawia wolność religijną jako dążenie do współistnienia różnorodnych, płynnych wspólnot i społeczeństw w Afryce. Podkreśla przy tym wielorakie i przeciwstawne wpływy na religię w Afryce z perspektywy historycznej. Kładzie też nacisk na fakt, że zarówno w przeszłości, jak i współcześnie religia i kultura są ze sobą zespolone w jedno. Transcendentny charakter religii służy wyjaśnieniu, w jaki sposób wolność religijna ma praktyczny wpływ na prawne, społeczno-ekonomiczne i polityczne aspekty współczesnego życia. Omówiony zostanie również najświeższy wpływ praw człowieka, w szczególności przypisywane mu powszechne oczekiwania dotyczące korzystania z wolności religijnej.
Wolność religijna w Afryce ma charakter wielowymiarowy. Dotychczasowe badania nad religią uwzględniają perspektywy filozoficzną, teologiczną, antropologiczną i historyczną. Każda perspektywa ma znaczenie i jest niezbędna do zrozumienia sposobu, w jaki wolność religijna jest dziś zorganizowana i chroniona na kontynencie[1].
Podstawy historyczna, filozoficzna i antropologiczna służą wyjaśnieniu centralnej roli religii dla mieszkańców Afryki. Podstawa prawna wolności religijnej zbudowana jest na założeniu tej roli, w połączeniu z istotnym wpływem tradycji teologicznych głównych religii współczesnego świata dominujących na kontynencie afrykańskim (przede wszystkim chrześcijaństwa i islamu). Rozważania będą zatem osadzone w kontekście prawnym, ale ze świadomością jego interdyscyplinarnych uwarunkowań.
Centralna rola religii w życiu Afrykanina sprawia, że ochrona wolności religijnej stanowi konieczność. Jako jeden z niezbędnych elementów życia rdzennych mieszkańców Afryki religia przetrwała wejście afrykańskiej polityki i ludzi do systemu międzynarodowego.
Zaangażowanie Afryki w sprawy świata zewnętrznego poprzedza przywoływaną często erę europejskiej kolonizacji, która miała miejsce pod koniec XIX i na początku XX wieku. Podboje, handel (w tym niewolnikami) i kolonizacja przez mocarstwa zewnętrzne od XV do początku XX wieku pozostawiły trwałe dziedzictwo na całym kontynencie. Rozprzestrzenianie się głównych religii świata jest częścią tej spuścizny.
Przed tym okresem Afryka przedkolonialna składała się z wielu zorganizowanych społeczeństw. Większość rdzennej ludności wyznawała tradycyjne religie afrykańskie, zaś niewielka jej część praktykowała islam i chrześcijaństwo. Dla osób żyjących w tradycyjnych afrykańskich środowiskach politycznych religia była częścią wszechogarniającej kultury. Innymi słowy, życie religijne czy też to, co współcześnie kojarzy się z życiem religijnym, było nierozerwalnie związane z kulturą. John Mbiti opisuje to najdokładniej, mówiąc o integracji życia – religijnego, kulturalnego, politycznego, społecznego i ekonomicznego. Zauważa przy tym niemożność oddzielenia człowieka od jego wiary/duchowości. Tak więc sama tożsamość osoby była nierozerwalnie związana z jej duchowością, podobnie jak jej związek ze wspólnotą i jej sposób życia.
Krajobraz religijny dzisiejszej Afryki w zdecydowanej większości tworzą już nie wyznawcy tradycyjnej religii afrykańskiej, ale chrześcijanie i muzułmanie. Można to przypisać wpływom tych dwóch największych światowych religii w epoce imperializmu i kolonializmu. Chociaż ich historie są różne, ich rozprzestrzenianie się spowodowało poważne komplikacje dla tradycyjnych religii afrykańskich. Tak jak kolonializm spowodował zakłócenia w życiu politycznym i gospodarczym, tak islam i chrześcijaństwo wywarły ogromny wpływ na życie społeczne i religijne. Tradycyjne religie afrykańskie zostały w dużej mierze porzucone, a ich miejsce zajęły dominujące systemy religii światowych. Osiągnięto to poprzez politykę tłumienia i asymilacji zastosowaną wobec społeczności afrykańskich[2]. Chociaż nie wszyscy całkowicie porzucili religie afrykańskie, przez wielu – w szczególności przez wyznawców chrześcijaństwa – były one uznawane za niezgodne z wiarą.
Za sprawą osadników w koloniach inne główne religie świata, takie jak hinduizm, buddyzm i judaizm, również stały się częścią życia na kontynencie. Rodzime wierzenia i praktyki religijne przywieźli ze sobą na przykład migranci z Azji Południowej przywiezieni przez brytyjskich kolonizatorów do Afryki Wschodniej jako siła robocza.
Ostatecznie epoka imperializmu dobiegła końca w wyniku wielu czynników. Po pierwsze, europejscy kolonizatorzy nie mogli dłużej ponosić wysokich kosztów kapitałowych w koloniach. Presję finansową zwiększyły doświadczenia dwóch wojen światowych. Przejście od Ligi Narodów do Organizacji Narodów Zjednoczonych uwidoczniło niespójność pomiędzy wezwaniami do pokoju na własnym europejskim gruncie a jednoczesnym budowaniem imperiów za granicą. Po drugie, afrykańscy nacjonaliści, z których niektórzy otrzymali wykształcenie z rąk misjonarzy chrześcijańskich albo reprezentowali potęgę kolonialną podczas pierwszej czy drugiej wojny światowej, rozpoczęli ruchy wyzwoleńcze, by zakończyć obcą okupację i kolonizację swoich terytoriów. Wolność oznaczała w tym przypadku wolność polityczną obejmującą prawo do samostanowienia i poszanowania godności Afrykanów we wszystkich związanych z tym znaczeniach. Istotą procesów dekolonizacyjnych było więc wyzwolenie nowo powstałych państw afrykańskich. Niewiele uwagi, przynajmniej z politycznego punktu widzenia, poświęcano wolności osoby lub społeczeństwa w kwestiach tożsamości.
W latach 40., 50. i 60. większość skolonizowanej Afryki uzyskała niezależność. Państwa kolonialne stały się niepodległe i zyskały nowych rdzennych przywódców. Należy zauważyć, jak bardzo te nowe państwa afrykańskie różniły się od tysięcy afrykańskich wspólnot i społeczeństw, które istniały przed kolonizacją. Afryka składała się teraz z około 50 państw, z których każde w różnym stopniu stanowiło mieszankę grup etnicznych, ras i religii. Pomimo znacznych wyzwań związanych z zarządzaniem tą różnorodnością pierwsi postkolonialni przywódcy afrykańscy postanowili zdefiniować swoje nowe państwa w dwojaki sposób. Po pierwsze, jako niezależne, zdolne do samostanowienia i zasługujące na uznanie na arenie międzynarodowej. Po drugie, jako współczesne liberalne demokracje XX wieku, które domagały się ochrony powszechnie uznanych praw człowieka w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Wymogi praw uznawanych na całym świecie w połączeniu z centralną rolą religii w życiu afrykańskich jednostek i społeczności przyczyniły się do znacznego uznania dla prawa do wolności wyznania w postkolonialnej Afryce. Widać to przede wszystkim w konstytucjach niepodległościowych, które wśród podstawowych praw i wolności zawierały prawo do wolności wyznania. Tym samym wolność religijna zaczęła podlegać ochronie przez państwowe systemy prawne.
Status quaestionis
Religia stanowi podstawę tożsamości współczesnego Afrykanina. Dlatego prawo do wolności wyznania jest uznawane i chronione w państwach afrykańskich XXI wieku. Istnieją pewne wyraźne różnice w sposobie ochrony określonych przekonań i ich manifestacji w zależności od specyfiki poszczególnych państw. Można jednak stwierdzić, że wolność religijna jest chroniona jako prawo człowieka. W tym sensie istnieje w Afryce powszechne uznanie i akceptacja dla wolności wyznania. Z takiego podejścia do praw człowieka wynikają gwarancje wolności wyznania zawarte w konstytucjach, ustawodawstwie krajowym i regionalnych instrumentach dotyczących praw człowieka w drugiej połowie XX wieku.
Zaadaptowanie uniwersalistycznych koncepcji wolności religijnej nie zakończyło napięć i konfliktów na tle religijnym. Obecnie wyzwanie stanowi „promowanie konsensusu i współpracy w zakresie ochrony praw człowieka” „poprzez dialog wewnętrzny”[3]. Dialog w obrębie poszczególnych państw, a także między państwami Afryki stanowi obietnicę skutecznego przestrzegania prawa wśród wielu kultur.
Wolność religijna w Afryce jest dziś uznawana i chroniona na mocy ustawodawstwa krajowego oraz regionalnych i międzynarodowych instrumentów dotyczących praw człowieka. Te trzy warstwy przepisów prawnych potwierdzają rozległą ochronę wolności wyznania. Zasadniczym celem ochrony praw człowieka jest stworzenie na całym kontynencie społeczeństwa, które chroni te prawa.
Ochrona na poziomie krajowym
Po uzyskaniu niepodległości niektóre państwa afrykańskie włączyły wolność religijną do praw i wolności zapisanych w swoich konstytucjach. Od tamtego czasu reformy i rewizje konstytucji stanowiły dodatkową okazję do wzmocnienia konstytucyjnej ochrony praw.
Aby wzmocnić ochronę konstytucyjną, ustawodawstwo krajowe chroni również określone aspekty życia religijnego. Najczęściej dotyczy to praw osobistych, takich jak małżeństwo, dziedziczenie i własność. Początkowo prawa te powstały w wyniku osiedlania się i budowania nowego życia przez społeczności spoza kontynentu. Władze kolonialne zasadniczo pozwalały im współistnieć, czy to poprzez formalną inkorporację ich praw, czy po prostu przez powstrzymanie się od ingerencji obowiązującego prawa w funkcjonowanie tych grup.
Jednak od tego czasu niektóre państwa zdecydowały się na konsolidację wielu istniejących systemów prawa osobistego w ramach kompleksowego ustawodawstwa. Działanie to ma na celu uproszczenie zarządzania takimi prawami, ale także umożliwienie państwu stosowania wspólnych standardów sprawiedliwości i równości, których wymagają międzynarodowe zobowiązania w zakresie praw człowieka. W związku z tym ustawodawstwo krajowe albo uzna system osobistych praw religijnych, albo uchwali specjalne przepisy obejmujące system religijny.
Demokratyzacja, jaka nastąpiła w Afryce od lat 90., wprowadziła obok rządu nowego gracza. Narodowe instytucje praw człowieka (National Human Rights Institutions, NHRI) to instytucje państwowe, których głównym zadaniem jest ochrona i promowanie praw człowieka. Działalność NHRI wynika albo z konstytucji, albo z osobnych przepisów.
Ponieważ większość NHRI została utworzona w następstwie konfliktu wewnętrznego lub w wyniku zmian konstytucji, organy te odgrywają kluczową rolę we wdrażaniu światowych standardów praw człowieka na szczeblu krajowym i pociąganiu państwa do odpowiedzialności za spełnianie tych standardów[4] (Sekaggya, L. 2013).
Ochrona na poziomie regionalnym
Afrykański system praw człowieka jest jednym z trzech sądowych/quasi-sądowych regionalnych systemów praw człowieka. Utworzona pod auspicjami Organizacji Jedności Afrykańskiej (Organisation of African Unity, OAU) Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów (African Charter on Human and Peoples’ Rights, ACHPR lub Banjul Charter) została przyjęta w 1981 r. i weszła w życie w 1986 r. ACHPR jest podstawowym instrumentem systemu.
Artykuł 8 Karty chroni wolność religijną i brzmi następująco:
„Gwarantuje się wolność sumienia, wyznania i swobodne praktykowanie religii. Nikt nie może, z zastrzeżeniem prawa i porządku, być poddany środkom ograniczającym swobodne korzystanie z tych wolności”.
Każda jednostka ma zatem prawo do wyznawania i swobodnego praktykowania wybranej przez siebie religii. Ograniczenia tych praw mogą być dokonywane na podstawie przepisów prawa.
Za wcielanie w życie i egzekwowanie zapisów Karty odpowiadają dwa główne organy. Po pierwsze, Afrykańska Komisja Praw Człowieka i Ludów (African Commission on Human and Peoples’ Rights, ACmHPR) utworzona w 1987 r. i mająca siedzibę w Bandżulu w Gambii. Jest ona organem quasi-sądowym odpowiedzialnym za interpretację Karty i jej protokołów dodatkowych, rozpatrywanie indywidualnych skarg dotyczących naruszeń i wydawanie zaleceń dla państw-stron. Komisja odpowiada również za monitorowanie wdrażania Karty w państwach afrykańskich, dokonując przeglądu sprawozdań składanych przez państwa co dwa lata. W określonych przypadkach stosuje się specjalne mechanizmy, takie jak grupy robocze i specjalni sprawozdawcy.
Po drugie, Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów (African Court on Human and Peoples’ Rights, ACtHPR) jest sądem regionalnym upoważnionym do monitorowania przestrzegania Karty przez państwa członkowskie Unii Afrykańskiej. Trybunał został ustanowiony w 2006 r. na mocy specjalnego protokołu w celu uzupełnienia i wzmocnienia postanowień oraz prac Afrykańskiej Komisji Praw Człowieka i Ludów. Siedziba Trybunału znajduje się w Aruszy w Tanzanii. W praktyce dostęp do Trybunału jest bardziej ograniczony, ponieważ osoby fizyczne i organizacje pozarządowe posiadające status obserwatora, które chcą uzyskać bezpośredni dostęp do Trybunału, mogą to zrobić tylko wtedy, gdy zainteresowane państwo złożyło oświadczenie zgodnie z art. 34 Protokołu ustanawiającego Trybunał[5]. Sprawy mogą trafiać do Trybunału również na podstawie wniosku Komisji.
W dłuższej perspektywie UA zamierza poddać wszystkie kwestie związane z prawami człowieka, w tym te dotyczące konfliktów na dużą skalę i zbrodni międzynarodowych, jurysdykcji afrykańskiej. UA planuje utworzenie jednego sądu, znanego jako Afrykański Trybunał Sprawiedliwości i Praw Człowieka (African Court of Justice and Human Rights, ACJHR), w celu zastąpienia obecnego ACHPR i Afrykańskiego Trybunału Sprawiedliwości (który jeszcze nie działa). Ustanowienie ACJHR byłoby zatem kamieniem milowym, ponieważ wszystkie spory, jak również ściganie poważnych przestępstw międzynarodowych, którymi obecnie zajmują się sądy krajowe, specjalne trybunały/sądy ONZ oraz Międzynarodowy Trybunał Karny, zostałyby poddane instrumentom UA w ramach jednego afrykańskiego systemu regionalnego.
Ochrona na poziomie międzynarodowym
Państwa afrykańskie chronią wolność wyznania. Na szczycie znajduje się Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. Współczesne państwa afrykańskie prawie nie uczestniczyły w jej formułowaniu, ponieważ Afryka dopiero rozpoczynała wówczas proces dekolonizacji. Gdy państwa afrykańskie stały się niepodległe, podpisały się pod zawartą w PDPCz wizją powszechnej ochrony praw człowieka. Zapisane w niej prawa zostały dodatkowo wzmocnione przez przyjęcie ACHPR w 1981 roku. Umocnienie tych praw człowieka na poziomie narodowym po uzyskaniu niepodległości stanowi dopełnienie afrykańskich ram ochrony wolności wyznania.
Historyczne doświadczenie wolności religijnej w Afryce miało znaczący wpływ na sposób, w jaki prawa te rozwijają się w praktyce. Najprościej rzecz ujmując, jednostka chce cieszyć się wolnością wyznania poprzez wybór przekonań, wierzeń lub religii oraz przeżywanie ich poprzez przestrzeganie ich zasad. Oto podwójne wyzwanie. Po pierwsze, kwestia uznania lub poszanowania określonych wierzeń, przekonań lub opinii. Po drugie, ochrona działań/zaniechań związanych z tym konkretnym nurtem. Sytuację dodatkowo komplikuje zróżnicowanie wspólnot religijnych. Poniższe rozważania mają na celu wykazanie, że pomimo ogólnokontynentalnego zaangażowania w ochronę i podtrzymywanie wolności religii korzystanie z niej nie zawsze jest spójne w różnych regionach i okresach.
Uznanie i szacunek dla wszystkich przekonań
Przegląd systemów państwowych i wpływu religii ujawnia, że chrześcijaństwo i islam odgrywają główną rolę w funkcjonowaniu współczesnych państw afrykańskich. Rola religii w państwie jest określona przez rodzaj relacji istniejącej między państwem a religią. Od sposobu zdefiniowania tej relacji zależy, jaka będzie polityka państwa wobec religii, w tym wolność wyznania.
W Afryce istnieją państwa wyznaniowe i niewyznaniowe, a także państwa, które można uznać za hybrydę tych dwóch form. Państwa wyznaniowe cechują się wyraźną fuzjąę między państwem a religią, z kolei państwa niereligijne mają charakter świecki. Państwa uznawane za hybrydowe są z definicji świeckie, ale istnieją w nich przepisy prawne zakazujące pewnych działań lub uwzględniające kwestie religijne, które upodabniają je do państw wyznaniowych.
Państwa wyznaniowe w Afryce to państwa islamskie lub chrześcijańskie. Zwykle zarówno w państwach wyznaniowych, jak i świeckich mieszkają wyznawcy islamu i chrześcijaństwa, dwóch największych grup religijnych w Afryce, wraz z mniejszościami innych głównych religii świata, takich jak buddyzm, hinduizm i judaizm. Również tak zwane państwa hybrydowe są religijnie pluralistyczne. Tam, gdzie państwo utożsamia się z określoną religią, albo religia ta była historycznie obecna na jego terytorium, jej wyznawcy korzystają z wolności wyznania. Za znamienne przykłady można uznać dominację islamu w niektórych częściach Afryki Północnej i Zachodniej, a także na wybrzeżu Afryki Wschodniej oraz znaczenie chrześcijaństwa w Etiopii (Abisynii) i szerzej w Afryce Wschodniej czy Południowej. Chociaż faworyzowanie jednej religii w stosunku do innej może nie być prawnie wymagane lub nakazane, jest motywowane uwarunkowaniami historycznymi. Tym samym nawet państwa afrykańskie, które są z punktu widzenia konstytucji świeckie, kojarzone są przede wszystkim z jedną religią. Religią tą bywa albo islam, albo chrześcijaństwo. Wywołuje to napięcia, ponieważ silniej reprezentowane wyznania zyskują większe znaczenie.
Tradycyjne religie afrykańskie stanowią jedną z ofiar tego zjawiska. Obecnie uznawane są w Afryce za religię mniejszości, a w niektórych państwach nie są uznawane na równi z większymi religiami mimo przyjęcia przez te państwa międzynarodowych standardów praw człowieka. Także inne grupy mniejszościowe stoją przed podobnym wyzwaniem dotyczącym równej ochrony.
Ochrona przejawów wiary
Ze względu na pluralizm religijny państwa afrykańskie stanowią środowisko, w którym mieści się wiele różnych, nieraz kontrowersyjnych sposobów manifestowania religii. Główne religie świata z różnymi wyznaniami, które są uznawane na szczeblu państwowym, mogą swobodniej korzystać z prawa do praktykowania religii. Jednak grupy mniejszościowe i ci, którzy nie identyfikują się z monoteistycznymi nurtami chrześcijaństwa, islamu czy tradycyjnymi religiami afrykańskimi, mierzą się z trudnościami.
Sprawdzian zakresu dopuszczalnych przejawów religii mniejszościowej stanowiła sprawa Prince przeciwko Republice Południowej Afryki[6]. Jest to znamienny przykład, ponieważ sprawa miała swój początek w pojedynczym państwie, ale ze względu na prawa zapisane w Karcie Afrykańskiej trafiła przed ACmHPR, a następnie przed Radę Praw Człowieka ONZ. Prince, zdeklarowany rastafarianin, zakwestionował lokalną ustawę zakazującą spożywania marihuany. Argumentował, że zakaz naruszył jego prawo do wolności wyznania, ponieważ palił marihuanę w ramach rytuału należącego do jego przekonań. Przegrał sprawę w Sądzie Konstytucyjnym Republiki Południowej Afryki i w ACmHPR. Komisja podkreśliła, że swoboda manifestowania przekonań nie jest absolutna, a zatem może być ograniczana za pomocą uzasadnionych środków.
Pogodzenie religii i tożsamości
Choć państwa afrykańskie kontynuują proces samookreślania w epoce postkolonialnej, wolność religijna jest jednym z obszarów, w których kontynent dąży do jednolitego systemu życia, kultury i wierzeń pomimo wielu nakładających się i sprzecznych tożsamości. „Dialog wewnętrzny” stwarza najlepszą okazję do organicznej interpretacji ochrony wolności wyznania[7]. Potrzebny byłby wewnętrzny rozrachunek, który pozwoliłby uchwycić znaczenie przeszłych i obecnych tożsamości stanowiących domniemane przez Mazrui’ego „potrójne dziedzictwo”: rdzennych tradycji Afryki, islamu i europejskiego kapitalizmu. Taki rozrachunek umożliwiłby państwom osiągnięcie „pełnej tożsamości państwowej” i „równego traktowania” różnych religii[8].
Wreszcie wizja „wolności” kontynentu od wszelkich form zniewolenia wskazuje na panafrykańskie rozumienie wolności wyznania, które obejmowałoby wolność każdego Afrykanina do wyboru swojej wiary, a tym samym do „bycia tym, kim jest”.
Unia Afrykańska, Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów, 1981.
Unia Afrykańska, Protokół do Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów o utworzeniu Afrykańskiego Trybunału Praw Człowieka i Ludów, 1998.
Ambani J.O., Africa and the decolonisation of state-religion policies, Leiden, Brill 2021, pp. 1–76.
An-Na’im A.A., Experiences in freedom of religion in the African context, [in:] Universal Rights in a World of Diversity. The Case of Religious Freedom, ed. M.A. Glendon, H.F. Zacher, Vatican City, The Pontifical Academy of Social Sciences 2012, pp. 193–211.
Gathogo J., The quest for religious freedom in Kenya (1887-1963), “Studia Historiae Ecclesiasticae” 2008, vol. 34, No. 1, pp. 67–92.
Mazrui A.A., The Africans: A Triple Heritage, Boston, Little, Brown 1986.
Mbaya H., Cezula N., Contribution of John S. Mbiti to the study of African religions and African theology and philosophy, “Stellenbosch Theological Journal” 2019, vol. 5, No. 3, pp. 421–442.
Mbiti J., African religions and philosophy, 2nd ed., London, Heinmann 1990.
Prince v. South Africa, ACmHPR Comm. 255/2002 (2004).
Sekaggya L., Africa and international human rights, [in:] Handbook of Africa’s International Relations, ed. T. Murithi, London–New York, Routledge 2013, pp. 207–218.
Mukami Wangai jest wykładowcą prawa i religii oraz prawa i sprawiedliwości naprawczej w Strathmore University Law School. Jest pracownikiem naukowym w Strathmore's Center for Law and Policy (SCLP). Jej badania koncentrują się na przecięciu przemian ustrojowych oraz realizacji demokratycznych praw i wolności. Jest redaktorem w Strathmore University (Legal) Press (SUP-Legal) oraz członkiem rady redakcyjnej „Strathmore Law Journal” (SLJ).
Uzyskała tytuł licencjata z ekonomii i prawa w School of Oriental and African Studies (SOAS) na University of London oraz tytuł magistra prawa (Master of Laws, LLM) na Duke University. Ukończyła podyplomowe studia prawnicze (Graduate Diploma in Law, GDL) oraz kurs adwokacki w College of Law w Londynie. Jest członkiem Adwokatury Anglii i Walii.
Wolność religijna w Afryce jest wynikiem długiej historii obecności religii na kontynencie. Kultura przenika wszystkie aspekty życia w Afryce, a religia odgrywa kluczową rolę w definiowaniu afrykańskiej kultury. Zrozumienie wolności wyznania w dzisiejszej Afryce wymaga uznania wpływu nie tylko głównych religii świata, takich jak chrześcijaństwo i islam, lecz również religii afrykańskich. Próbom zarządzania pluralizmem religijnym przez współczesne państwa afrykańskie, a także poruszanie się przez Afrykańczyków w kwestiach dotyczących tożsamości pozwala docenić różnorodność czynników, jakie wpłynęły na współczesne pojmowanie wolności wyznania.
[1] J. Mbiti, African religions and philosophy, 2nd ed., Heinmann, London 1990.
[2] J. Gathogo, The quest for religious freedom in Kenya (1887-1963), “Studia Historiae Ecclesiasticae” 2008, vol. 34, No. 1, pp.67-92.
[3] A.A. An-Na’im, Experiences in freedom of religion in the African context, [in:] Universal Rights in a World of Diversity. The Case of Religious Freedom, ed. M.A. Glendon, H. F. Zacher, Vatican City 2012, p. 194.
[4] L. Sekaggya, Africa and international human rights, [in:] Handbook of Africa’s International Relations, ed. T. Murithi, London–New York 2013, pp. 207–218.
[5] Unia Afrykańska, Protokół do Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów o utworzeniu Afrykańskiego Trybunału Praw Człowieka i Ludów, 1998.
[6] ACmHPR Comm. 255/2002 (2004).p
[7] A. An-Na’im, op. cit., s. 194.
[8] J. Ambani, Africa and the decolonisation of state-religion policies, Leiden 2021, p. 1.
