Sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl
Działalność Laboratorium Wolności Religijnej ma prowadzić do podniesienia poziomu świadomości społecznej w aspekcie istnienia, a wręcz obserwowanego nasilenia naruszeń wolności sumienia i religii oraz przestępczości na tle religijnym1. Jednym z działań statutowych projektu, mającym na celu zdiagnozowanie i rozpoznanie pełnej skali zjawiska naruszania wolności sumienia i wyznania w Polsce, jest prowadzenie internetowej aktywnej mapy monitoringu, przedstawiającej zgłoszone przypadki przestępstw oraz przejawów dyskryminacji na tle wyznaniowym. Dane o aktach naruszeń mających miejsce na terytorium Polski od stycznia 2019 r., rzetelnie zebrane i zweryfikowane przez sztab ekspertów2, są stale aktualizowane, by dokładnie obrazować bieżącą sytuację wszystkich wspólnot wyznaniowych, zarówno tych reprezentowanych licznie, jak i tych, które stanowią mniejszość religijną. W niniejszej publikacji zostaną poddane analizie dane dotyczące mniejszościowych wspólnot religijnych obejmujące okres od 1 stycznia 2019 r. do 30 czerwca 2021 r., a więc 22 przypadki naruszeń spośród 406 wyników zakwalifikowanych i umieszczonych na mapie monitoringu datowanych zgodnie ze wskazanym przedziałem czasowym.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z roku 2018, "większość społeczeństwa polskiego identyfikuje się z instytucjami wyznaniowymi: 34,222 mln mieszkańców Polski uznaje siebie za członków – wiernych, sympatyków – kościołów, związków wyznaniowych, denominacji i ruchów religijnych. Liczba ta stanowi 88,9% ogółu ludności Polski lub – jeśli odnieść ją do populacji osób, od których uzyskano odpowiedzi o przynależności wyznaniową – 97,4% populacji osób o rozpoznanym statusie wyznaniowym (...) Dane spisowe potwierdzają statystycznie dominującą pozycję Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego. Zbiorowość zaliczających się do wiernych Kościoła rzymskokatolickiego liczy 33,729 mln osób, co stanowi 87,6% ogółu ludności i 96% populacji osób o rozpoznanym statusie wyznaniowym"3. Powyższe badania znajdują odzwierciedlenie w stosunku liczby naruszeń przeciwko wolności religijnej do wspólnot danych denominacji zakwalifikowanych i umieszczonych na mapie monitoringu Laboratorium Wolności Religijnej. Spośród 406 wykroczeń przeciwko wolności religijnej dokonanych na terenie Polski od 1 stycznia 2019 r. do 30 czerwca 2021 r., 22 akty (a więc 5,4% wszystkich zdarzeń z badanego okresu) dotyczą czynów skierowanych przeciwko mniejszościom religijnym4. Przeciwko religii judaistycznej odnotowano 10 aktów wandalizmu, co stanowi 2,5% wszystkich naruszeń odnotowanych na mapie monitoringu oraz 45,5% spośród kazusów obejmujących działania przeciwko mniejszościom wyznaniowym w Polsce; przeciwko religii islamskiej - 1 akt znieważenia (odpowiednio: 0,3% wszystkich naruszeń na mapie monitoringu, 4,6% kazusów dotyczących mniejszości wyznaniowych); przeciwko chrześcijańskim wspólnotom mniejszościowych zakwalifikowano 11 wykroczeń (2,7% wszystkich naruszeń na mapie monitoringu, 50% aktów skierowanych przeciwko mniejszościom wyznaniowym).
Zdecydowana większość ataków na wolność religijną wspólnot mniejszościowych w Polsce wyrażała się w niszczeniu i znieważaniu miejsc kultu. 7 aktów wandalizmu, a więc 1,7% wszystkich naruszeń odnotowanych na mapie monitoringu oraz 31,8% spośród kazusów obejmujących działania przeciwko mniejszościom wyznaniowym, dokonanych zostało w miejscach sakralnych - kościołach i cerkwiach5. W miejscach tych wandale dokonywali licznych zniszczeń: dewastowali prezbiteria, wybijali szyby i oblewali oleistymi cieczami drzwi świątyń, wykonywali rysunki okultystyczne, niszczyli Biblię oraz rozrzucali przedmioty liturgiczne6. Sprawcy okradali także skarbony na datki bądź wyposażenie liturgiczne świątyń. Jedno ze zdarzeń posiadało szczególne znamiona prześladowania: 7 listopada 2019 r. wierni Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Poznaniu odkryli ślady po próbie podpalenia na piance uszczelniającej zabytkowe drzwi świątyni7. Ponad połowę aktów niszczenia miejsc kultu stanowiły dewastacje cmentarzy (13 zdarzeń). Czyny te wynosiły 3,2% wszystkich naruszeń oraz 59,1% spośród kazusów dotyczących mniejszości wyznaniowych. 10 aktów wandalizmu rozegrało się na terenie cmentarzy żydowskich8 (2,5% wszystkich przypadków, 45,5% przypadków przeciwko mniejszościom wyznaniowym), do 3 wykroczeń doszło na obszarze nekropolii ewangelickich9 (0,7%, wszystkich przypadków, 13,6% przypadków przeciwko mniejszościom wyznaniowym). Sprawcy dewastacji dokonywanych na cmentarzach żydowskich przewracali i niszczyli macewy10, umieszczali na murach nekropolii napisy znieważające wyznawców judaizmu11, hasła polityczne12, symbole wyznaniowe13 oraz swastykę i symbol SS14. Na terenach cmentarzy ewangelickich wandale zamazywali tablice pamiątkowe15, przewracali i dewastowali nagrobne krzyże oraz płyty poziome16. Jeden akt prześladowania ze względu na wyznawaną religię posiadał charakter personalny. 4 września 2019 r. 42-letni mężczyzna wysunął groźbę pozbawienia życia wobec dwóch świadków Jehowy, którzy prowadzili działalność misyjną w Łodzi. Sprawca mierzył do poszkodowanych z broni pneumatycznej i kierował groźby karalne z powodu ich przynależności religijnej17. W kategorii znieważania grupy ludności z powodu jej przynależności wyznaniowej odnotowano również jedno zdarzenie 16 grudnia 2020 r.: nieznany sprawca namalował czerwonym sprayem napis znieważający religię muzułmańską na ulokowanym w pobliżu meczetu w Białymstoku kontenerze na używaną odzież18. Czyny te stanowiły 0,3%, wszystkich naruszeń na mapie monitoringu, 4,6% przypadków dotyczących mniejszości wyznaniowych.
Według doniesień prasowych, w przypadku 17 wyżej opisanych zdarzeń sprawca bądź sprawcy wciąż pozostają nieznani, a zatem w odniesieniu do 77,3% aktów przeciwko mniejszościom wyznaniowym w Polsce nie można uzyskać pełnej informacji o motywacji dokonania wykroczenia. Wpływ na ten stan rzeczy mają dwa faktory. Po pierwsze, nie wszystkie akty przeciwko wolności religii są zgłaszane na Policję bądź Prokuraturę19; po drugie, często działania policji z różnych przyczyn pozostają bezskuteczne pomimo podjętych postępowań. 13,6% przedstawionych w opracowaniu wykroczeń miało swój finał w sądzie (dwie sprawy toczą się w Sądzie Rodzinnym i Nieletnich, jedna sprawa zakończyła się wyrokiem). Warto w tym kontekście podkreślić przypadek ataku personalnego na świadków Jehowy podczas wykonywania przez nich działalności misyjnej, który zakończył się wydaniem przez Sąd Okręgowy w Łodzi wyroku skazującego 42-letniego sprawcę na 10 miesięcy więzienia, w zawieszeniu na dwa lata20.
Z analizy doniesień medialnych wynika, że naruszenia wobec mniejszości wyznaniowych w Polsce stanowią przede wszystkim ataki na miejsca sakralne, co przejawia się w próbach podpalenia, profanacjach, dewastacjach i kradzieżach dokonanych w obszarze świątyń, aktach wandalizmu na cmentarzach oraz umieszczaniu w przestrzeni publicznej haseł znieważających członków danej wspólnoty wyznaniowej. Wykroczenia te rodzą napięcia i niepokój we wspólnotach lokalnych, powodują poczucie zagrożenia i nieakceptowania ze względu na swoją przynależność religijną i chęć jej manifestowania. Co więcej, w opinii społecznej akty wandalizmu dokonane na miejscach kultu bądź nekropoliach uznawane są za wykroczenia o znikomym zakresie szkodliwości, mimo iż stanowią atak na fundamentalne prawo człowieka do wolności przekonań, sumienia i wyznania, a co za tym idzie powinny być szczególnie chronione.
Zespół Laboratorium Wolności Religijnej
1 https://laboratoriumwolnosci.pl/dzialania/ (data dostępu: 21.07.2021 r.).
2 Naruszenia odnotowane na mapie zostały zebrane drogą monitoringu doniesień medialnych: systematycznego i zgodnego z przyjętą metodologią przeglądu stron i portali internetowych. Etapami badań są: przyjęcie informacji o danym czynie, weryfikacja zdarzenia jako aktu wykraczającego przeciwko wolności religii oraz potwierdzenie autentyczności doniesienia w co najmniej dwóch źródłach. W ramach prowadzonych badań analizujemy statystyki i raporty o tematyce poświęconej przestrzeganiu wolności religijnej w Polsce i na świecie: https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-5, https://ekai.pl/wp-content/uploads/2019/11/Wolnosc_religijna_raport-1.pdf, https://hatecrime.osce.org/, https://pl.usembassy.gov/wp-content/uploads/sites/23/irfr2020pl.pdf, https://bip.brpo.gov.pl/pl/raport_1/859. Data dostępu do powyższych linków: 21.07.2021 r.
3Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 30, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/inne-opracowania/wyznania-religijne/wyznania-religijne-w-polsce-20152018,5,2.html (data dostępu: 21.07.2021 r.). W cytowanym dokumencie statystyki podano w zapisie tysięcznym: 34 222 tys. osób identyfikujących się z instytucjami wyznaniowymi, 33 729 tyś. wiernych Kościoła rzymskokatolickiego.
4 Odnośniki do 22 opisów naruszeń dotyczących mniejszości wyznaniowych na mapie monitoringu Laboratorium Wolności Religijnej: akty przeciwko religii judaistycznej: https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-murze-kirkutu-w-tarnowie/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-murze-kirkutu-w-tarnowie-2/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-murze-kirkutu-w-tarnowie-3/, ttps://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-cmentarzu-zydowskim-w-tarnowskich-gorach/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-cmentarzu-zydowskim-w-dobrodzieniu/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-cmentarzu-zydowskim-w-pszczynie/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-zabytkowym-cmentarzu-zydowskim-w-zabrzu/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-zydowskim-cmentarzu-w-oswiecimiu/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-nowym-cmentarzu-zydowskim-we-wroclawiu/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/dewastacja-cmentarza-zydowskiego-w-bielsku-bialej/; akt przeciwko religii islamskiej: https://laboratoriumwolnosci.pl/event/haslo-zniewazajace-religie-muzulmanska-w-poblizu-meczetu-w-bialymstoku/; akty przeciwko chrześcijańskim wspólnotom mniejszościowym: https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-terenie-cmentarza-przy-kosciele-pokoju-w-swidnicy/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-w-ewangelicko-augsbuskim-kosciele-zbawiciela-w-kluczborku/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-ewangelickim-cmentarzu-w-myslowicach, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-w-kosciele-ewangelickim-w-starych-prazuchach/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/kradziez-i-profanacja-w-kosciele-ewangelicko-metodystycznym-w-poznaniu/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/proba-podpalenia-kosciola-ewangelicko-metodystycznego-w-poznaniu/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/akt-wandalizmu-na-na-cmentarzu-ewangelickim-w-szklarce-przygodzickiej/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/wlamanie-do-cerkwi-pw-sw-apostola-i-ewangelisty-marka-w-bialej-podlaskiej/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/wlamanie-do-cerkwi-pw-sw-aleksandra-newskiego-w-lodzi/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/wlamanie-i-kradziez-do-cerkwi-greckokatolickiej-pw-podwyzszenia-krzyza-w-gorowie-ilaweckim/, https://laboratoriumwolnosci.pl/event/atak-na-swiadkow-jehowy-w-lodzi/. Data dostępu do powyższych linków: 21.07.2021 r.
5 Kradzież i profanacja w Kościele Ewangelicko-Metodystycznym w Poznaniu (ok. 24.10.2019 r.), próba podpalenia Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Poznaniu (07.11.2019 r.), włamanie i kradzież do cerkwi greckokatolickiej pw. Podwyższenia Krzyża w Górowie Iławeckim (14/15.01.2020 r.), włamanie do cerkwi pw. św. Apostoła i Ewangelisty Marka w Białej Podlaskiej (22/23.02.2020 r.), włamanie do cerkwi pw. św. Aleksandra Newskiego w Łodzi (21.03.2020 r.), akt wandalizmu w ewangelicko-augsburskim Kościele Zbawiciela w Kluczborku (21/22.05.2020 r.), akt wandalizmu w kościele ewangelickim w Starych Prażuchach (21.05.2021 r. - data doniesienia medialnego).
6 Zob. m.in.: https://poznan.naszemiasto.pl/proba-podpalenia-kosciola-w-poznaniu-ksiadz-nie-wiem-jakie/ar/c1-7417814 (data dostępu: 27.09.2020 r.); https://www.se.pl/olsztyn/wlamywal-sie-do-kosciolow-w-gorowie-ilaweckim-mezczyzna-zostal-aresztowany-aa-5KEn-z18g-wz8h.html (data dostępu: 19.03.2021 r.); https://www.dziennikwschodni.pl/biala-podlaska/wlamanie-do-cerkwi-w-bialej-podlaskiej-ukradziono-kielich-i-zbezczeszczono-oltarz,n,1000260947.html (data dostępu: 23.02.2021 r.), https://kalisz.naszemiasto.pl/kosciol-w-starych-prazuchach-czy-w-podkaliskiej-swiatyni/ar/c1-8288302 (data dostępu: 24.05.2021 r.).
7 https://poznan.naszemiasto.pl/proba-podpalenia-kosciola-w-poznaniu-ksiadz-nie-wiem-jakie/ar/c1-7417814 (data dostępu: 27.09.2020 r.).
8 Trzykrotny akt wandalizmu na murze cmentarza żydowskiego w Tarnowie (21.07.2019 r., 28/29.09.2019 r., 11.06.2020 r.), akt wandalizmu na cmentarzu żydowskim w Tarnowskich Górach (ok. 07-10.09.2020 r.), akt wandalizmu na cmentarzu żydowskim w Dobrodzieniu (data doniesienia medialnego: 09.09.2021 r.), akt wandalizmu na cmentarzu żydowskim w Pszczynie (data doniesienia medialnego: 12.09.2020 r.), akt wandalizmu na zabytkowym cmentarzu żydowskim w Zabrzu (ok. 10/11.09.2020 r.), akt wandalizmu na żydowskim cmentarzu w Oświęcimiu (10.01.2021 r.), akt wandalizmu na Nowym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu (16.06.2021 r.), dewastacja cmentarza żydowskiego w Bielsku-Białej (26.06.2021 r.).
9 Akt wandalizmu na terenie cmentarza przy Kościele Pokoju w Świdnicy (30.07.2019 r.), akt wandalizmu na cmentarzu ewangelickim w Szklarce Przygodzickiej (12.09.2019 r.), akt wandalizmu na ewangelickim cmentarzu w Mysłowicach (ok. 19-22.03.2021 r.).
10 Zob. m.in.: https://jewish.pl/pl/2020/09/13/dewastacja-cmentarza-zydowskiego-w-zabrzu/ (data dostępu: 26.06.2021 r.), https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-podejmuje-sprawe-dewastacji-czterech-cmentarzy-zydowskich-na-poludniu-polski (data dostępu: 26.06.2021 r.), https://dziennikzachodni.pl/zabytkowy-cmentarz-zydowski-w-zabrzu-zdewastowany-wandale-przewrocili-ponad-20-nagrobkow-sprawcow-szuka-policja/ar/c1-15176474 (data dostępu: 27.10.2020 r.), http://www.wroclaw.policja.gov.pl/dwr/aktualnosci/bieza/42109,Pieciu-12-latow-zatrzymanych-w-zwiazku-ze-zniszczeniem-kilkudziesieciu-nagrobkow.html (data dostępu: 18.06.2021 r.), https://bielskobiala.wyborcza.pl/bielskobiala/7,88025,27262008,policjanci-zatrzymali-sprawcow-dewastacji-cmentarza.html (data dostępu: 29.06.2021 r.).
11 https://jewish.pl/pl/2019/07/21/zydzi-jedza-dzieci-dewastacja-na-cmentarzu-zydowskim-w-tarnowie/ (data dostępu: 08.03.2021 r.).
12 https://tarnow.naszemiasto.pl/antysemickie-haslo-na-murze-tarnowskiego-kirkutu-kolejny/ar/c1-7359317?fbclid=IwAR1zxb7PQUUbkDKvY2XkhQb02jXLA9uC_kR0AQv6taP0FLMRwoa4Nwap-iA (data dostępu: 08.03.2021 r.).
13 https://www.se.pl/tarnow/tarnow-antysemickie-graffiti-na-murze-cmentarza-zydowskiego-aa-3dm8-M9L4-enNT.html (data dostępu: 08.03.2021 r.).
14 https://oswiecim.naszemiasto.pl/oswiecim-symbole-faszystowskie-na-murze-cmentarza/ar/c15-8081415 (data dostępu: 11.01.2021 r.).
15 https://www.tvn24.pl/wroclaw,44/swidnica-xviii-wieczne-epitafium-pomalowane-na-rozowo,957018.html (data dostępu: 30.07.2019 r.).
16 https://dziennikzachodni.pl/myslowice-cmentarz-zdewastowany-ktos-przewrocil-krzyze-zbiorowej-mogily-ofiar-obozu-pracy-rosengarten/ar/c1-15506129 (data dostępu: 30.03.2021 r.); https://www.portalsamorzadowy.pl/wydarzenia-lokalne/dewastacja-nagrobkow-na-cmentarzu-w-wielkopolsce,132121.html (data dostępu: 16.03.2021 r.).
17 https://wiadomosci.com/lodz-buddysta-wycelowal-z-broni-do-swiadka-jehowy-ruszyl-proces/ (data dostępu: 02.11.2020 r.).
18 https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,26618357,meczet-na-piastowskiej-kluje-w-oczy-wandali-obrazliwe-bazgroly.html (data dostępu: 18.02.2021 r.).
19 W jednym przypadku sprawa nie została zgłoszona na Policję lub Prokuraturę, wobec dwóch kazusów w doniesieniach medialnych nie zawarto informacji o stanie postępowania.
20 https://dzienniklodzki.pl/buddysta-chcial-strzelac-do-swiadkow-jehowy-jest-wyrok/ar/c1-14829130 (data dostępu: 22.07.2021 r.). "Prokuratura zarzuciła buddyście kierowanie gróźb karalnych z powodu przynależności wyznaniowej i wnioskowała, aby został on skazany na sześć miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu na rok. Dla odmiany broniąca 42-latka adwokat Małgorzata Zimmer wnosiła o jego uniewinnienie. Tymczasem sędzia Tomasz Krawczyk nieoczekiwanie poszerzył zarzut prokuratorski o wysunięcie przez oskarżonego groźby pozbawienia życia. Dlatego wyrok był – co rzadko się zdarza – surowszy od tego, jakiego żądał prokurator" - tamże.
Zapraszamy do komentowania tego wpisu na naszym profilu na Facebooku:
