Międzynarodowy Dzień Upamiętniający Ofiary Aktów Przemocy ze względu na Religię lub Wyznanie

22 sierpnia agendy wielu państw oraz organizacji międzynarodowych przypominają nam o ofiarach przemocy motywowanej religią lub wyznaniem. Dzień ten obchodzimy bowiem jako Międzynarodowy Dzień Upamiętniający Ofiary Aktów Przemocy ze względu na Religię lub Wyznanie (MDUOAP), który został ustanowiony w 2019 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. Choć idea uczczenia ofiar jest niezwykle ważna, temat wolności religijnej wciąż pozostaje na marginesie debaty publicznej – rzadko przebija się na czołówki gazet, nie elektryzuje mediów, nie staje się viralem w mediach społecznościowych. Dobrze jest zatem choć w ten jeden określony dzień roku to zagadnienie postawić w blasku fleszy, rzucić wiązkę światła właśnie na to jedno z fundamentalnych praw człowieka, które milionom osób na świecie jest negowane.

Jak podkreśla Marta Petrosillo, redaktor naczelna raportu Religious Freedom in the World (RFR) przygotowywanego przez organizację Pomoc Kościołowi w Potrzebie (ACN), którego najnowsza edycja zostanie opublikowana 21 października tego roku: „Jeśli wolność religijna zostanie odebrana jednej grupie, prędzej czy później zostanie odebrana także innym”^[1]. Przypomnieć należy, że wolność religijna to nie tylko jedno z praw człowieka, ale jest to też nasza wspólna odpowiedzialność, stąd tak istotne jest podejmowanie działań przeciwko naruszaniu wolności religijnej nie tyle globalnie, co właśnie lokalnie. Światełkiem w tunelu jest rosnąca świadomość wagi problemu wśród społeczeństwa obywatelskiego, jak i niektórych rządów. Godnym naśladowania przykładem jest wyznaczanie przez niektóre rządy oraz organizacje międzynarodowe specjalnych sprawozdawców ds. wolności religijnej, ponieważ coraz więcej osób dostrzega, że ochrona tego prawa wymaga konkretnych narzędzi i mechanizmów wsparcia. Zgoła odrębnym problemem pozostaje natomiast sama efektywność ich działań. Wzmacnianie edukacji na temat wolności religijnej, promowanie dialogu międzyreligijnego oraz reagowanie na przypadki dyskryminacji czy przemocy motywowanej religią to kluczowe kroki, które pozwalają budować społeczeństwa bardziej tolerancyjne, sprawiedliwe i bezpieczne dla wszystkich ludzi.

Każdy głos podniesiony w obronie wolności religijnej ma znaczenie. Gdy angażujemy się lokalnie, możemy zauważyć problemy, które umykają dużym instytucjom. Wspierając inicjatywy w naszej społeczności, przyczyniamy się do budowania atmosfery szacunku i dialogu. Na poziomie ogólnokrajowym istnieje przestrzeń do działań poprzez media, organizacje pozarządowe czy inicjatywy edukacyjne. To one kształtują debatę publiczną i pokazują, że prawo do wyznawania swojej wiary — lub do niewyznawania żadnej — jest dobrem wspólnym. Na arenie międzynarodowej z kolei możemy korzystać z prawa do informowania, współpracy i nacisku na instytucje, które mają realny wpływ na przestrzeganie praw człowieka. Wspólne działania, nawet drobne, tworzą łańcuch solidarności. Wolność religijna nie jest tylko abstrakcyjnym hasłem. To prawo, które nabiera życia wtedy, gdy ktoś stanie w obronie osoby dyskryminowanej, gdy ktoś odważy się powiedzieć „to niesprawiedliwe”. W ten sposób odpowiedzialność za tę wolność staje się udziałem nas wszystkich.

Dzień 22 sierpnia to dobra okazja, by zajrzeć w głąb własnego sumienia – tego wewnętrznego kompasu, który podpowiada nam właściwy kierunek w codziennych wyborach. Życie przecież nie toczy się w próżni: w pracy, w szkole czy w relacjach towarzyskich nieustannie spotykamy innych ludzi – nosicieli różnych tożsamości narodowych, etnicznych, kulturowych, historycznych, a wreszcie także religijnych. To właśnie w tych spotkaniach rodzi się wyzwanie: czy potrafimy uszanować ich przekonania i praktyki, nawet jeśli nie podzielamy ich wiary? Wolność religijna to nie abstrakcyjna zasada zapisana w konstytucjach i traktatach międzynarodowych, ale konkretna rzeczywistość codzienności – prawo ucznia do noszenia symbolu swojej wiary, pracownika do odmówienia udziału w praktykach sprzecznych z jego sumieniem, sąsiada do spokojnego celebrowania świąt zgodnie z własną tradycją. Zbyt często zapominamy, że poszanowanie wolności religijnej nie oznacza rezygnacji z własnej tożsamości, lecz umiejętność życia w prawdzie i wrażliwości wobec drugiego człowieka. Bez tej wrażliwości prawo pozostaje pustym zapisem, a społeczeństwo – miejscem cichej rywalizacji zamiast dialogu. Dlatego dzień ten warto potraktować jako zaproszenie do refleksji: czy mój wewnętrzny kompas prowadzi mnie ku autentycznemu szacunkowi dla wolności innych?

Laboratorium Wolności Religijnej powstało w celu promowania i ochrony tego fundamentalnego prawa człowieka, które wciąż stoi przed nowymi wyzwaniami. Zmieniająca się wokół nas przestrzeń społeczna, ekonomiczna czy kulturowa stanowi nowe pole refleksji i działania. To tutaj ujawniają się napięcia między tradycją a nowoczesnością, między potrzebą wspólnoty a indywidualnym wyborem, między poszanowaniem różnorodności a próbami jej ograniczania. Naszą misją jest nie tylko analizowanie tych zjawisk, ale także inspirowanie do podejmowania działań, które umacniają dialog, wzajemny szacunek i realną ochronę wolności religijnej w życiu codziennym. Opracowane przez nas raporty^[2] przedstawiające przypadki naruszania prawa do wolności religijnej dowodzą temu, że problem należytego respektowania prawa do wolności sumienia i wyznania występuje również w Polsce. Zgromadzone w okresie 6 lat (2019-2024) opisy zdarzeń wskazują, że również w naszym kraju odnotowujemy fizyczne ataki na osoby wierzące (duchownych i świeckich), częste są także przypadki różnych form wandalizmu, a więc niszczenia i znieważania miejsc kultu, symboli religijnych i przedmiotów czci religijnej,  a także dochodzi do ograniczania publicznego wyznawania wiary, dyskryminacji ze względu na przekonania religijne oraz nawoływania do nienawiści na tle różnic wyznaniowych. Za tymi poszczególnymi kategoriami naruszeń zawsze kryją się konkretni ludzie, z bagażem własnych przekonań i doświadczeń, którzy albo sami stają się ofiarami dyskryminacji, nienawiści czy przemocy ze względu na wyznawaną przez siebie wiarę, albo też są związani z określonym miejscem kultu religijnego. Właśnie w taki dzień jak dziś, 22 sierpnia, nie chcemy o nich zapominać, nie chcemy też powielać ich historii, nie chcemy popełniać tych samych błędów.

Konteksty sytuacyjne, w których wolność religijna zderza się z innym prawem o charakterze wolnościowym wciąż się mnożą, pojawiają się też nowe przestrzenie, jak choćby ta cyfrowa, w których również istnieje ryzyko marginalizacji religii. Dlatego tym bardziej potrzebna jest nasza aktywność – nie obojętność, nie milczenie. Każdy gest sprzeciwu wobec niesprawiedliwości, każde słowo wsparcia, każda próba obrony prawa do wolności sumienia i wyznania może stać się małym, ale realnym krokiem ku społeczeństwu, w którym różnorodność nie budzi lęku, lecz jest wartością. Wolność religijna nie obroni się sama – to my musimy stać się jej rzecznikami.

Zespół Laboratorium Wolności Religijnej

^[1] Wywiad z Martą Petrosillio z dn. 19 sierpnia 2025 r., ACN International: https://acninternational.org/if-religious-freedom-is-denied-for-one-faith-soon-it-will-be-denied-to-others/.

^[2] Zob. Raporty naruszeń wolności religijnej: https://laboratoriumwolnosci.pl/raporty/.